Latijnse spreuken, uitspraken en citaten met de Nederlandse vertaling.

Door het gebruik van de Ctrl F kunt u zoeken op deze pagina. (browser zoekfunctie)

Kies eventueel een letter voor snelle navigatie:
A - B - C - D - E - F - G - H - I - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V

A

A cane non magno saepe tenetur aper (Ovidius, Remedia Amoris 422)
Een everzwijn wordt dikwijls beetgenomen door een kleine (niet grote) hond.

A capite (usque) ad calcem
Van top tot teen.

A Deo rex, a rege lex
Van God de koning, van de koning de wet. De koning bezit een hem door God verleende soevereine macht en staat zelf boven de wet.

A fronte praecipitium, a tergo lupi (Erasmus, Adagia 3, 4, 94)
Van voren een afgrond, van achteren wolven.

A mari usque ad mare (o.a. Psalm 72, 8)
Van zee tot zee.
Devies op het wapen van Canada.

A posse ad esse (non valet illatio)
Van het kunnen tot het zijn (geldt de logische sluitreden niet.); Je mag uit de mogelijkheid van iets niet het besluit trekken dat het ook werkelijk bestaat.

Ab imis unguibus usque ad verticem summum (Cicero, Pro Roscio Comodeo 20)
Van het hoofd tot aan de voeten; van top tot teen.

Ab imo pectore
Uit de grond van het hart.

Ab Iove principium (Vergilius, Bucolica 3, 60)
Bij Jupiter aan te vangen; we beginnen met het belangrijkste (personage).

Ab orbe condito (Vgl. Ab urbe condita)
Vanaf de schepping van de wereld.

Ab ovo (Horatius, Ars poetica 147)
Vanaf het ei, vanaf het begin.

Ab ovo usque ad mala (Horatius, Sermones 1, 3, 6/7)
Van het ei tot en met de appels; gedurende de gehele maaltijd; van begin tot eind. De Romeinen gebruikten dit gezegde voor een driegangenmenu: Rauwe eieren waren een populair voorgerecht en fruit het meest geserveerde nagerecht.

Ab uno disce omnes (Vergilius, Aeneis 2, 65)
Leer uit één allen kennen.

Ab urbe condita (a.U.c)
Vanaf de stichting van de stad Rome. Volgens Varro zou zij hebben plaatsgevonden op 21 april 753 v.Chr.

Abducet praedam, qui occurit prior (Vgl. Plautus, Pseudolus 1198)
Hij die de buit als eerste aantreft zal hem meenemen; die het eerst komt het eerst maalt.

Absit invidia verbo of absit verbo invidia (Livius, Ab urbe condita 9, 19; 28, 29 en 36, 7)
Zonder grootspraak.

Absit omen
Het voorteken zij verre.

Absque omni exceptione
Zonder enige uitzondering.

Absque ulla condicione
Zonder enige voorwaarde; onvoorwaardelijk.

Abstractum pro concreto
Een abstract denkbeeld voor het concrete. (Bijv.: “beroemdheid” voor “beroemd persoon”.)

Abusus non tollit usum
Misbruik belet niet het eigenlijke gebruik.

Abyssus abyssum invocat (Psalm 42, 8)
De afgrond roept de afgrond, de ene misgreep of zonde roept de andere op.

Accidere ex una scintilla incendia passim (Lucretius, De rerum natura 5, 609)
Uit een kleine vonk zijn vaak hele branden voortgekomen.

Accidit in puncto, quod non speratur in anno
In één ogenblik gebeurt, wat in geen jaar verwacht werd.
Lijfspreuk van de Rooms-Duitse keizer Ferdinand I (1503-1564).

Accipere quam facere praestat iniuriam (Cicero, Tusculanae disputationes 5, 19, 56)
Het is beter onrecht te ondervinden dan te doen.

Acta est fabula
De daden zijn een toneelstuk; het spel is afgelopen. Met deze woorden werd in de Romeinse theaters het einde van de voorstelling aangegeven. Dit zouden ook de laatste woorden van keizer Augustus zijn geweest.

Actore non probante reus est absolvendus
Als de aanklager geen bewijs levert, dient de aangeklaagde vrij te worden gesproken.

Actori incumbit probatio
De bewijslast ligt bij de aanklager.

Actum ut supra (a.u.s.)
Gedaan als boven.

Ad absurdum
Tot in het ongerijmde.

Ad astra per aspera
Naar de sterren door het moeilijke.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Kansas. Wordt meestal gebruikt in de vorm Per aspera ad astra, zie aldaar.

Ad augusta per angusta
Naar het verhevene door de engten; men bereikt iets groots slechts door moeiten.

Ad calendas graecas of ad kalendas graecas
Naar de Griekse calendae verschuiven; met sint-juttemis. Calendae noemden de oude Romeinen de eerste dag van de maand, waarop meest betalingen plaatsvonden. De Grieken kenden echter geen calendae.

Ad captandam benevolentiam
Om de bereidwilligheid te verkrijgen; kleine attentie om iemand goedgunstig te stemmen.

Ad captandum vulgus
Om het volk te winnen.

Ad dies vitae
Voor de dagen van het leven; levenslang; voor het leven.

Ad fundum
Tot op de bodem; in een teug leegdrinken. (studententerm)

Ad hanc vocem (a.h.v.)
Bij dit woord.

Ad hoc delegatus (a.h.d.)
Hiertoe aangewezen.

Ad hunc locum (a.h.l.)
Te dezer plaatse; op deze plaats.

Ad impossibile nemo tenetur (rechtsregel)
Tot het onmogelijke is niemand verplicht.

Ad infinitum
Tot in het oneindige.

Ad maiorem Dei gloriam (A.M.D.G.)
Tot grotere eer van God.
Lijfspreuk van de heilige Ignatius van Loyola en van de jezuïeten.

Ad multos annos
Nog vele jaren.

Ad perpetuam (rei) memoriam (op gedenktekens)
Tot eeuwige herinnering (aan de zaak).

Ad praesens ova cras pullis sunt meliora (François Rabelais, Gargantua 3, 42)
Liever vandaag eieren dan morgen kuikens.

Ad tempus vitae
Voor het leven.

Ad unguem (factus)
Letterlijk: tot de nagel (gemaakt); zeer goed afgewerkt. Deze uitdrukking is ontleend aan de methode om de gladheid van beeldhouwwerk of bouwwerk te controleren door er zonder te kijken met de nagel over te strijken, bijv. om zich ervan te overtuigen dat men geen voegen kan voelen.

Ad unum omnes
Tot op de laatste man.

Ad usum delphini of In usum delphini
Ten gebruike van de dauphin. Aanduiding van uitgaven van Latijnse schrijvers waaruit de aanstotelijke passages waren verwijderd. Dauphin was de titel van de Franse kroonprins naar het landschap Dauphiné in Zuidoost-Frankrijk.

Ad valvas
Aan de deur(en). Voornamelijk in academische kringen gebezigd voor aan de deur of bij de ingang van de universiteit bevestigde mededelingen.

Ad vocem (a.v.)
Bij het woord.

Adeste fideles
Komt Gelovigen. (kersthymne)

Adhuc sub iudice lis est (Horatius, Ars poetica 78)
Het geschil is onder de rechter, de zaak is nog niet beslist. Zie ook: Grammatici certant et adhuc sub iudice lis est.

Adsum qui feci (Vergilius, Aeneis 9, 427)
Hier ben ik, die het gedaan heeft. Hier is de schuldige.

Adversae res admonent religionem (Vgl. Livius, Ab urbe condita 5, 51)
Tegenspoed spoort aan tot godsdienst; nood leert bidden.

Aegrotos sano, sanos recreo
De zieken genees ik, de gezonden verkwik ik.
Opschrift boven bron van geneeskrachtige mineraalwater.

A.E.I.O.U.
Frederik V (1415-1493), aartshertog van Oostenrijk, liet deze letters op gebouwen en munten aanbrengen, nadat hij in 1440 keizer werd (Frederik III). De afkorting staat voor: Achidux electus imperator optimus vivat, Leve de voortreffelijke aartshertog gekozen als keizer. Zijn voorganger Albrecht II had de afkorting reeds gebruikt voor Albertus electus imperator optimus vivat, Leve de voortreffelijke gekozen keizer Albrecht.
Van de afkorting A.E.I.O.U. zijn veel alternatieve betekenissen in omloop:
Austriae est imperare orbi universo
Oostenrijk moet heersen over gans de wereld.
Austria est imperium orbis universi
Oostenrijk regeert de hele wereld.
Austria et imperium optime unita
Oostenrijk en het Rijk zijn het beste verenigd.
Aquila electa Iovis omnia vincit
De verkoren adelaar van Jupiter overwint alles.
Aquila exsuscitate inimicis ostendit virtutem
De geprikkelde adelaar toont zijn moed aan de vijanden.
Allerlei Erdreich ist Österreichs Unglück
Land van allerlei soort is een ramp voor Oostenrijk.
Alles Erdreich ist Österreich Untertan
De hele aarde is onderdanig aan Oostenrijk.
Austria erit in orbe ultima
Oostenrijk zal zijn heerschappij uitbreiden tot het einde der wereld; Oostenrijk zal de laatste (alles overlevend) van de wereld worden. Andere vertaling: Oostenrijk zal de geringste van de wereld worden.
Austria's emperor is ousted utterly
De Oostenrijkse keizer wordt volslagen aan de dijk gezet.

Aequa lance (Plinius Maior, Naturalis historiae 7, 1, 44)
Met gelijke schaal; met de weegschaal in evenwicht (onpartijdig)

Aequalitas haud parit bellum (Erasmus, Adagia 4, 2, 96)
Gelijkheid baart geen strijd; er gaan veel makke schapen in een hok.

Aequam memento rebus in arduis servare mentem (Horatius, Carmina 2, 3, 1/2)
Denk eraan goede moed te houden in tegenspoed.

Aequo animo
Met gelijkmoedige geest; zonder van zijn stuk te raken.

Aequo animo audienda sunt imperitorum convicia (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 76, 4)
De beschimpingen van leken moet men met gelijkmoedige geest aanhoren.

Aere perennius
Duurzamer dan metaal; onvergankelijk.

Aestuat ingens uno in corde pudor (mixtoque insania luctu ) (Vergilius, Aeneis 10, 870/871 en 12, 666/667)
Diep in zijn hart gloeit een overweldigende schaamte (gemengd met razernij en rouw).

Affirmanti incumbit probatio
De bewijslast ligt bij hem die iets beweert. (Wie iets stelt moet dat bewijzen.)

Age quod agis (Thomas a Kempis, De imitatione Christi 3, 47, 2)
Doe dat wat je doet; je moet geen twee dingen tegelijk doen. (Vgl.: Wie op twee hazen jaagt, vangt er geen enkele; Speel op de speelplaats, leer in het klaslokaal.) Vgl. Age si quid agis.

Age si quid agis (Plautus, Epidicus 196, Miles gloriosus 215, Stichus 715/717, Trinummus 981, Persa 659)
Als je iets doet, doe het dan goed. Vgl. Age quod agis.

Aiunt multum legendum esse, non multa (Plinius Minor, Epistulae 7, 9, 15)
Ze zeggen dat je veel moet lezen, niet velerlei.

Albus in albis
Wit onder de witten. (Wijs onder de wijzen.)

Alea iacta est (Vgl. Suetonius, Vita divi Iuli 33)
De teerling (dobbelsteen) is geworpen; de belangrijke beslissing is genomen. Deze zin zou Julius Caesar (in het Grieks) hebben gezegd, toen hij na lang aarzelen de grensrivier Rubico overtrok.

Alere flammam
Het vuur voeden; het vuur aanwakkeren.

Aliena nobis, nostra plus aliis placent (Publilius Syrus, Sententiae 28)
Andermans goed bevalt ons, ons goed bevalt anderen meer.

Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt (Seneca, De ira 2, 28, 8)
We hebben andermans gebreken voor ogen, de onze zijn achter ons.

Alio sub sole virescam
Onder een andere zon zal (zou) ik groeien.

Aliquando bonus dormitat Homerus (Vgl. Horatius, Ars Poetica 359)
Zelfs de goede Homerus is wel eens slaperig; de beste breister laat wel eens een steek vallen; ook het beste paard struikelt wel eens.

Aliquando et insanire iucundum est (Seneca, De tranquillitate animi 17, 10)
Het is wel eens prettig om gek te doen.

Aliquem equis albis praecurrere (Vgl. Horatius, Sermones 1, 7, 8)
Iemand met witte paarden voorafgaan; iemand ver achter zich laten; iemand ver overtreffen.
Witte paarden golden als bijzonder snel.

Aliquis in omnibus, nullus in singulis
Een beetje thuis in alles, maar niets geheel beheersend.

Aliquis malo fuit usus in illo (Ovidius, Metamorphoses 2, 332)
Er was tenminste nog iets goeds bij de ramp. (Een geluk bij een ongeluk.)

Alis volat propriis
Zij (Oregon) vliegt met eigen vleugels; zij drijft op eigen wieken.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Oregon.

Alma mater
Voedende moeder, Romeinse erenaam voor zegenrijke godinnen als Ceres, Terra en Venus. Wordt tegenwoordig door studenten en afgestudeerden gebruikt als aanduiding voor hun universiteit. De studenten en afgestudeerden worden ook wel alumni (voedsterlingen) genoemd.

Alma redemptoris mater
Verheven moeder van de Verlosser (De heilige maagd Maria).

Alpha et omega
De alfa en omega. De alfa en omega zijn de eerste en de laatste letter van het Griekse alfabet. In het Nieuwe Testament worden deze letters gebruikt als aanduiding van God (De Openbaring van Johannes 1:8; 21:6) of van Christus (De Openbaring van Johannes 22:13), die ermee worden getekend als de eerste en de laatste, het begin en het einde, de scheppende en voltooiende, degene die was en die komt.

Alter ego (Ovidius, Amores 7, 32)
Een tweede ik.

Altera manu fert lapidem, panem ostentat altera (Plautus, Aulularia 195)
In de ene hand heeft hij een steen, in de andere toont hij een brood.

Altera pars
Het andere deel; de tegenpartij.

Alterius factum alteri nocet
De een zijn daad doet een ander kwaad.

Alterius non sit, qui suus esse potest
Wie zijn eigen meester kan zijn, moet niet afhankelijk zijn van een ander.
Lijfspreuk van Paracelsus.

Alterum alterius auxilio eget (Sallustius, Bellum Catilinae 1, 7)
Het een heeft de hulp van het ander nodig.

Altissima quaeque flumina minimo sono labi (Curtius, Historiarum Alexandri Magni Macedonis 7, 4, 13)
Juist de diepste rivieren stromen met het minste geruis.

Altum silentium (Vergilius, Aeneis 10, 63; Ovidius, Metamorphoses 1, 349)
Diep stilzwijgen.

Ama et amaberis
Bemin en je zal bemind worden.

Amantes amentes
Verliefden zijn gekken.

Amantium irae amoris integratio est (Terentius, Andria 555)
De ruzies van verliefden vormen een hernieuwing van hun liefde.

Amare et sapere vix deo conceditur (Publilius Syrus, Sententiae 22)
Beminnen en wijs zijn wordt een god nauwelijks vergund.

Amicis inimicis promptus
Voor vriend en vijand paraat. Spreuk op het embleem van de vliegbasis Leeuwarden.

Amicitiae causa
Omwille van de vriendschap.

Amicorum esse communia omnia (Grieks spreekwoord bij Cicero, De officiis 1, 51; oude spreuk bij Terentius, Adelphoe 808)
Onder vrienden is alles gemeenschappelijk.

Amicus certus in re incerta cernitur (Ennius bij Cicero, Laelius de amicitia 64)
De ware vriend herken je in een onzekere situatie.

Amicus est tamquam alter idem (Vgl. Cicero, Laelius de amicitia 80)
Een vriend is als een tweede ik.

Amicus Plato, sed magis amica veritas
Ik ben een vriend van Plato, maar nog meer van de waarheid.

Amittit famam, qui se indignis comparat (Phaedrus, Fabulae 1, 16, 11)
Wie zich met een onwaardige vergelijkt, verliest zijn goede naam.

Amor et melle et felle est fecundissimus (Plautus, Cistellaria 69)
Liefde geeft zowel honing als gal in overvloed.

Amor non talia curat (Vergilius, Bucolica 10, 28)
De liefde bekommert zich niet om dergelijke (onbelangrijke) zaken.

Amor omnia vincit
Liefde overwint alles.

Amor tussisque non celantur
Liefde en hoest blijven niet verborgen.

Amor vincit omnia
Liefde overwint alles.

An nescis longas regibus esse manus? (Ovidius, Heorides 17, 166)
Weet jij dan niet dat koningen verreikende handen hebben?

An nescis, mi fili, quantilla prudentia regatur mundus? (Paus Julius III; Viglius)
Weet jij dan niet, mijn zoon, met hoe weinig verstand de wereld wordt geregeerd?

Angelus Domini nuntiavit Mariae
De engel van de Heer heeft aan Maria geboodschapt.

Anguis (latet) in herba
Er schuilt een adder onder het gras.

Anima candida
Een blanke ziel, een gemoed zonder vlekken, een zuiver karakter. (Dit werd gezegd van Vergilius.)

Animae dimidium meae (Horatius, Carmina 1, 3, 8)
De helft van mijn ziel; boezemvriend.

Anima innocentissima, quem medici secarunt et occiderunt (grafschrift)
Onschuldige ziel, die de door de artsen is geopereerd en omgebracht.

Animis opibusque parati (Vergilius, Aeneis 2, 799)
Voorbereid met ziel en hulpmiddelen. Een van de twee deviezen van de Amerikaanse deelstaat South Carolina.

Animo deliberato
Met voorbedachten rade.

Anno aetatis suae
In het jaar van zijn leven; op de leeftijd van.

Anno Domini
In het jaar des Heren.
Wordt gebruikt om aan te geven dat het jaartal het jaar vanaf de geboorte van Christus aangeeft.

Anno mundi
In het jaar van de wereld.
Wordt gebruikt om aan te geven dat het jaartal het jaar vanaf de schepping van de wereld aangeeft.

Annuit coeptis (naar Vergilius)
Het (oog der voorzienigheid) keurt onze ondernemingen goed.
Devies op de keerzijde van het grootzegel van de Verenigde Staten van Amerika.

Ante omnia
Voor alles; allereerst.

Antiqua virtute ac fide (Terentius, Adelphoe 443)
Van ouderwetse deugd en trouw.

Antiquus amor cancer est (Petronius, Satiricon 42)
Oude liefde is een kankergezwel.

Aperto libro
Het boek opengeslagen zijnde (een tekst verklaren); waar men het boek openslaat; zonder voorbereiding; voor de vuist weg.

Apices iuris
Juridische spitsvondigheden.

Apparet id etiam caeco (Vgl. Livius, Ab urbe condita 32, 34)
Dat is zelfs voor een blinde duidelijk; dat ziet zelfs een blinde.

Aquila non captat muscas (Erasmus, Adagia 3, 2, 65)
Een adelaar vangt geen vliegen.
Vgl. De minimis non curat praetor/Minima non curat praetor.

Ardentia verba
Vurige hartstochtelijke woorden.

Ardet nec consumitur
Afgebrand, maar niet verwoest.
Leuze van de abdij van Grimbergen.

Ardua per praeceps gloria vadit iter (Ovidius, Tristia 4, 74)
De roem schrijdt moeizaam langs een steile weg omhoog.

Armis potentius aequum
Het recht is sterker dan wapens.

Arrectis auribus
Met gespitste oren.

Ars amandi (Ovidius)
Liefdeskunst.

Ars est celare artem (Ovidius, Ars amandi, 2, 313)
Het is een kunst de kunst te verbergen.

Ars gratia artis
Kunst om de kunst.
Latijnse versie van het Franse gezegde “l'art pour l'art”.
Motto van de Amerikaanse filmmaatschappij Metro Goldwyn Mayer.

Ars longa, vita brevis
De kunst (de te volbrengen taak) is lang, het leven kort. Latijnse vertaling uit het Grieks van het eerste aforisme van Hippocrates.

Arti et amicitiae
Voor kunst en vriendschap.

Artium Baccalaureus (A.B.)
Bachelor of Arts.

Artium Magister (A.M.)
Master of Arts.

Asinus asinum fricat
De ene ezel schuurt de andere (m.a.w. ze helpen elkaar).

Aspirat primo Fortuna labori (Vergilius, Aeneis 2, 385)
Fortuna (het geluk) is in het begin gunstig voor het werk.

Adsiduus usus uni rei deditus et ingenium et artem saepe vincit (Cicero, Pro Balbo 45)
Volhardende oefening gericht op één onderwerp wint het dikwijls van intelligentie en vakmanschap.

Attende, Domine, et miserere, quia peccavimus tibi
Luister, Heer, en ontferm U over ons, wij hebben tegen U gezondigd.

Auctor abit operis, sed tamen exstat opus
De maker van het kunst(werk) gaat heen, zijn werk blijft bestaan.

Auctor opus laudat (Ovidius, Epistulae ex Ponto 3, 9, 9)
De maker looft het werk.

Audaces fortuna iuvat (Vergilius, Aeneis 10, 284)
Het geluk is met hen die durven.

Aude audenda
Waag wat gewaagd moet worden.
Motto van graaf Reinhard van Sultz.
Devies op het blazoen van het 40ste Smaldeel Heli van de Belgische luchtmacht.

Audemus iura nostra defendere
Wij durven onze rechten te beschermen.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Alabama.

Audi et alteram partem
Hoor ook de tegenpartij. Luister ook naar de andere partij/andere kant van de zaak.

Audi, vide, tace, si vis vivere in pace
Hoor, zie en zwijg, als je in vrede wilt leven.

Audiatur et altera pars
Ook de tegenpartij worde gehoord.

Aura popularis (Vgl. Cicero, De haruspicum responso 43)
Letterlijk: De volkswind (de veranderlijke volksgunst).

Aurea mediocritas (Vgl. Horatius, Carmina 2, 10, 5)
De gulden middenmaat, het veilige midden.

Aurea sunt vere nunc saecula: plurimus auro venit honos: auro conciliatur amor (Ovidius, Ars amatoria 2, 277/278)
Het zijn nu werkelijk gouden tijden: de grootste eer valt ten deel aan het goud: met goud wordt de liefde gekocht.

Aureo hamo piscari (Suetonius, (Suetonius, Vita divi Augusti 25, 6)
Met een gouden haak vissen.

Aures habent et non audient (Psalm 113, 14)
Zij hebben oren, doch horen niet. Dit wordt in psalm 113 gezegd over de heidenen.

Auri sacra fames (Vergilius, Aeneis 3, 57)
De vervloekte honger naar goud, gouddorst.

Auribus tenere lupum (Terentius, Phormio 506)
Een wolf bij de oren houden. (In grote verlegenheid zijn.)

Aut bibat aut abeat (Cicero, Tusculanae disputationes 5, 41, 118)
Laat hem drinken òf anders weggaan.

Aut disce aut discede
Leer òf ga anders weg.

Aut insanit homo, aut versus facit (Horatius, Sermones 2, 7, 117)
Die man is waanzinnig òf hij schrijft versjes; die man is waanzinnig òf hij maakt danspasjes.

Aut prodesse volunt aut delectare poetae (Horatius, Ars poetica 333)
Dichters willen òf nut stichten òf vermaken.

Aut viam inveniam aut faciam
Ik zal een weg vinden, en anders maak ik er een.

Aut vincere, aut mori
Óf overwinnen óf sterven.

Auxiliante Deo
Met Gods hulp.

Avarus nisi cum moritur, nil recte facit (Publilius Syrus, Sententiae 23)
Het enige goede dat een vrek doet, is doodgaan.

Ave atque vale
Gegroet en vaarwel.

Ave Caesar, morituri te salutant of Ave imperator, morituri te salutant (Suetonius, Vita divi Claudi 21)
Gegroet, keizer, zij die gaan sterven groeten u.
Groet van de gladiatoren in het amfitheater voor de keizerlijke loge. In bijna elk tweegevecht moest tenminste een van de strijders het leven laten. Als de overwonnene zijn hand opstak in een beroep op de genade van het publiek, gebeurde het maar uiterst zelden dat het hem het leven wilde schenken. Gewoonlijk beval het hele publiek met naar beneden gerichte duim de zegevierende gladiator de overwonnene neer te stoten.

Terug naar begin: Navigatie

B

Baccalaureus Scientiae (B.S., B.Sc.)
Bachelor of Science

Barbarus hic ego sum, qui non intellegor ulli (Ovidius, Tristia 5, 10)
Ik ben hier een barbaar, omdat ik door niemand begrepen word.

Beata Maria Virgo
De heilige maagd Maria.

Beatae memoriae
Zaliger gedachtenis.

Beati pauperes spiritu (Matteüs 5, 3)
Zalig zijn de armen van geest.

Beati possidentes
Zalig zijn de bezitters. Bezit geldt immers als volkomen titel, de bezitter wordt geacht de rechthebbende te zijn.

Beatius est magis dare quam accipere (Hand. 20, 35)
Het is zaliger te geven dan te ontvangen.

Beatus ille homo, qui sedet in sua domo, et sedet post fornacem et habet bonam pacem (Eichendorff)
Gelukkig de man, die in zijn eigen huis achter de kachel zit en weltevreden is.

Beatus ille qui procul negotiis . . . (Horatius, Epodes 2, 1)
Zalig hij die ver van beslommeringen . . .
Begin van een beroemd gedicht van Horatius waarin hij het leven op het platteland verheerlijkt.

Bella, horrida bella (Vergilius, Aeneis 6, 86)
Oorlogen, verschrikkelijke oorlogen.

Bella matribus detesta (Vgl. Horatius, Carmina 1, 1, 24/25)
De door moeders vervloekte oorlogen.

Bellum pacis pater
De oorlog is de vader van de vrede.

Bene merenti(bus)
Aan hem (hen) die zich zeer verdienstelijk heeft (hebben) gemaakt.
Wordt voornamelijk gebruikt op medailles en ridderorden.

Bene meritus (de patria)
Hij die zich zeer verdienstelijk heeft gemaakt (voor het vaderland)

Bene qui latuit, bene vixit. (Ovidius, Tristia 3, 4, 25)
Wie goed onbekend is gebleven, heeft goed geleefd.

Benedicamus Domino
Laten wij de Heer zegenen.

Benedictus, qui venit in nomine Domini (Johannes 12, 13; Matteüs 21, 9 en 23, 39; Lucas 13, 35; Marcus 11, 9; Psalm 118, 26)
Gezegend hij die komt in de naam des Heren.

Beneficio deorum
Dank zij de goden.

Beneficium accipere libertatem est vendere (Publilius Syrus, Sententiae 48)
Een gunst aannemen, is vrijheid verkopen.

Benevole lector
Welwillende lezer!

Bis dat qui cito dat (Vgl. Publilius Syrus, Sententiae 235)
Wie snel geeft, geeft dubbel.

Bis repetita placent (Vgl. Horatius, Ars poetica 365)
Dubbele herhaling valt in de smaak.

Bis vincit qui se vincit in victoria (Publilius Syrus, Sententiae 64)
Wie zichzelf bij de zege overwint, overwint op tweeërlei wijze.

Blandum laudatur a malis mendacium, bonis honesta fert exitium veritas (Phaedrus, Fabulae 1, 24)
Een vleiende leugen van kwaadwilligen wordt geprezen, eervolle waarheid brengt rechtschapenen ten val.

Boni pastoris est tondere pecus, non deglubere (Tiberius bij Suetonius, Vita Tiberi, 32)
Een goede herder scheert zijn schapen, maar trekt hen niet het vel over de oren.

Bonum factum!
Saluut! (vóór edicten)

Bonum vinum laetificat cor hominis (Vgl. Psalm 104, 15)
Goede wijn verheugt het mensenhart. Zie ook: Vinum et musica laetificant cor.

Brevis esse laboro, obscurus fio (Horatius, Ars poetica 25/26; Quintilianus, Institutio oratoria 9, 3, 65)
Als ik probeer kort te zijn, word ik onduidelijk.

Terug naar begin: Navigatie

C

Cadit quaestio
De kwestie vervalt (hiermee); er is geen verdere discussie mogelijk.

Caedimur et totidem plagis consumimus hostem (Horatius, Epistulae 2, 2, 97)
Wij ontvangen slagen en matten de vijand evenzeer met slagen af.

Caedimus inque vicem praebemus crura sagittis (Persius, Saturae 4, 42)
Wij brengen wonden toe en stellen wederkerig onze benen bloot aan pijlen.

Caeli enarrant gloriam Dei (Psalm 19, 2)
De hemelen vertellen de roemrijke daden van God.

Caelum et terras miscere
Hemel en aarde bewegen.

Caelum, non animum mutant, qui trans mare currunt (Horatius, Epistulae 1, 11, 27)
Zij die de zee oversteken veranderen van hemelstreek, niet van ziel.

Calumniare audacter, semper aliquid haeret
Laster er maar brutaal op los, er blijft altijd wel iets van hangen.

Candidiora nive (Catullus, Carmina 80, 2)
Witter dan sneeuw.

Canis timidus vehementius latrat quam mordet (Curtius, Historiarum Alexandri Magni Macedonis 7, 4, 13)
Een angstige hond blaft meer dan hij bijt; blaffende honden bijten niet.

Cantores amant humores
Zangers houden van nattigheid.
Zangers hebben altijd een droge keel en lusten daarom wel een glaasje.

Caput mundi
Het hoofd van de wereld (Rome).

Carpe diem (Horatius, Carmina 1, 11, 8)
Pluk de dag; gebruik de dag zo intensief mogelijk.

Carpe diem, quam minimum credula postero (Horatius, Carmina 1, 11, 8)
Pluk de dag, vertrouw geenszins op morgen.

Carpe noctem
Benut de nacht.

Carpent tua poma nepotes (Vergilius, Bucolica 9, 50)
De nakomelingen zullen je vruchten plukken.

Casta est quam nemo rogavit (Ovidius, Amores 1, 8, 43)
Kuis is zij wie niemand het gevraagd heeft.

Cave canem
Wacht u voor de hond; pas op voor de hond.

Cave quid dicis, quando et cui
Wees voorzichtig met wat je zegt, wanneer en tegen wie.

Caveant consules
Laten de consuls op hun hoede zijn; men zij op zijn hoede.

Caveant consules, ne quid respublica detrimenti capiat
Laten de consuls op hun hoede zijn, dat de staat geen nadeel ondervindt.
Formule waarmee in het oude Rome de senaat in tijd van nood aan de consuls onbeperkte macht verleende.

Caveat emptor
De koper zij op zijn hoede.

Cedant arma togae (Cicero, De officiis 1, 77; Cicero, In Pisonem 29 en 30; Cicero, De consulatu suo 6; Cicero, Philippicae 2, 8, 20)
Laat de wapens wijken voor de toga.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Wyoming.

Cedant arma togae, concedat laurea laudi (Cicero, De officiis 1, 77; Cicero, In Pisonem 30; Cicero, De consulatu suo 6)
Laat de wapens wijken voor de toga en de lauwerkrans voor de roemrijke daad.

Cedant arma togae, concedat laurea linguae (Cicero)
Laat de wapens wijken voor de toga en de lauwerkrans voor de tong; Laat men nu niet meer aan oorlog denken, maar aan vrede.

Cede maiori, parce minori (Disticha Catonis b.s. 10, 10a)
Wijk voor uw meerdere, ontzie uw mindere. Wijk voor iemand die machtiger is, maar ontzie iemand die minder machtig is.

Certa amittimus, dum incerta petimus (Plautus, Pseudolus 685)
We verliezen het zekere, zolang we naar het onzekere streven.

Cessante causa cessat effectus
Als de oorzaak uitblijft, blijft ook het gevolg uit.

Ceteris paribus
Onder overigens gelijke omstandigheden.

Ceterum censeo Carthaginem esse delendam (Cato maior)
Overigens ben ik van mening dat Carthago verwoest moet worden.
Met deze woorden besloot Cato de Oude al zijn redevoeringen in de senaat van Rome.

Cibi condimentum fames est (Vgl. Cicero, De finibus 2, 90)
Honger is kruiderij van voedsel; honger is de beste saus; honger is de beste kok.

Circulus vitiosus
Vicieuze cirkel. Redenering waarbij in de bewijsvoering het te bewijzene als bewezen wordt aangenomen; gang van zaken waardoor telkens wordt teruggekeerd tot het punt of de situatie die men verlaten wilde.

Citius, altius, fortius
Sneller, hoger, sterker.
Motto van de moderne Olympische Spelen.

Citius flammas mortales ore tenebunt, quam secreta tegant (Petronis, Fragmenta 28)
Mensen zullen eerder vlammen in hun mond houden, dan dat zij geheimen bewaren.

Citius venit periculum cum contemnitur (Publilius Syrus, Sententiae 92)
Het gevaar komt sneller als men het veracht.

Cito arescit lacrima, praesertim in alienis malis (Cicero, De partitione oratoria 57)
Een traan droogt snel, vooral bij andermans ongeluk.

Cito pede labitur aetas (Ovidius, Ars amatoria 3,65)
Met vlugge voet verglijdt de tijd.

Claude os, aperi oculos
Houd je mond dicht, maar je ogen open; mondje toe, oogjes open; zwijg en zie.

Clivo sudamus in imo (Ovidius, Heroides 20, 43)
Wij zweten aan de voet van de helling; er is nog een lange weg te gaan.

Cogitationis poenam nemo patitur (Digesta 48, 19, 18)
Niemand ondergaat straf voor gedachten; gedachten zijn vrij.

Cogito ergo sum (Cartesius (René Descartes, Principia philosophiae 1, 7)
Ik denk, dus ik ben.

Concordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur (Menenius Agrippa bij Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 94, 46 en Sallustius, Bellum Iugurthinum 10, 6)
Door eendracht worden kleine dingen groot, maar door tweedracht gaan zelfs de grootste teniet.

Concordia res parvae crescunt
Door eendracht worden kleine dingen groot.
Wapenspreuk van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Werd in het Nederlands: eendracht maakt macht.

Conditio sine qua non (Taalkundig beter is: Condicio sine qua non)
Volstrekte voorwaarde; voorwaarde waaraan in elk geval voldaan moet worden; onvermijdelijke vereiste.

Confide recte agens
Heb vertrouwen als je meent juist te handelen.

Conscia mens recti famae mendacia risit (Ovidius, Fasti 4, 311)
Wie zich van zijn eerlijkheid bewust is, lacht om de leugens van het gerucht.

Consilio manuque (Seneca, De beneficiis 3, 29)
Met beleid en handwerk.
Devies van de kapper Figaro in het werk Barbier de Séville van Beaumarchais.

Consilio melius vincas quam iracundia (Publilius Syrus, Sententiae 95)
Moge jij beter winnen met overleg dan met opvliegendheid.

Consilium abeundi
Advies om weg te gaan (met de studie te stoppen).

Consuetudinis magna vis est (Cicero, Tusculanae disputationes 2, 40)
Groot is de kracht van de gewoonte.

Consuetudo concinnat amorem (Lucretius, De rerum natura, 4, 1270)
Gewoonte baart liefde.

Consuetudo consuetudine vincitur (Thomas a Kempis, De imitatione Christi 1, 21, 2)
Gewoonte wordt door gewoonte overwonnen.

Consuetudo quasi altera natura (Vgl. Cicero, De finibus 5, 25, 74)
Gewoonte is als het ware een tweede natuur.

Consummatum est (Johannes 19, 30)
Het is volbracht. Laatste woorden van Jezus aan het kruis.

Contemni spinam, cum cecidere rosae (Ovidius, Fasti 5, 354)
Wanneer de rozen zijn afgevallen, veracht men de doornen.

Contra vim mortis non est medicamen in hortis (Regimen sanitatis Salernitanum 58, 2)
Tegen de dood is geen kruid gewassen.

Contraria contrariis curantur (Hippocrates)
Het tegengestelde wordt door het tegengestelde genezen. Grondregel van de allopathie. Vgl. Similia similibus curantur.

Cor hominis disponit viam suam, sed Domini est dirigere gressus eius (Spreuken 16, 9)
Het mensenhart overdenkt zijn weg, maar de Heer zet zijn koers.

Cornix cornici numquam oculos effodit (Macrobius, Saturnalia 7, 5)
De ene kraai pikt de andere de ogen niet uit. (Slechte mensen sparen elkaar.)

Cornicum oculos configere (Erasmus, Adagia 1, 3, 75)
De kraaien de ogen doorboren.
Zelfs de slimsten bedriegen.

Credo quia absurdum (Sint-Augustinus)
Ik geloof, omdat het tegen mijn verstand ingaat.
(Deed het dat niet, dan had ik het geloof niet nodig, maar zou mijn verstand voldoende zijn.)

Credula res amor est (Ovidius, Metamorphoses 7, 826 en Heroides 6)
De liefde is lichtgelovig.

Credo ut intellegam (Anselmus)
Ik geloof, opdat ik zou begrijpen; het geloof gaat de wetenschap voor. Geloven is dan het aanvaarden van wat de openbaring ons leert; dit geloven heeft echter (aldus reeds Augustinus) het verlangen in zich de schoonheid van de werken Gods te verstaan.

Crescentem sequitur cura pecuniam (Horatius, Carmina 3, 16, 17)
Met het geld groeien de zorgen.

Crescit amor nummi quantum ipsa pecunia crevit (Iuvenalis, Saturae 14, 139)
Evenzeer als het geld toeneemt, groeit ook de hebzucht.

Crescit eundo (Lucretius, De Rerum natura 6, 341)
Het groeit naarmate het zich verbreidt.
Devies van de Amerikaanse deelstaat New Mexico.

Crescit scribendo scribendi studium
Met het schrijven groeit de schrijflust.

Crescit sub pondere virtus
De deugd groeit door de verdrukking.

Crescite et multiplicamini (Genesis 1, 22)
Zijt vruchtbaar en vermenigvuldigt.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Maryland.

Crescunt anni, decrescunt vires
De jaren nemen toe, de krachten nemen af; met het klimmen van de jaren nemen de krachten af.

Crimine ab uno disce omnes (Vergilius, Aeneis, 2, 65/66)
Naar die misdaad van een van hen, kan je hen allen beoordelen.

Crudelis lacrimis pascitur, non frangitur (Publilius Syrus, Sententiae 114)
De wreedaard bevredigt zich met tranen, hij wordt er niet door gebroken.

Cubicula locanda
Kamers te huur.

Cui bone? (Citaat van Lucius Cassius bij Cicero, Philippica 2, 14, 35, Pro Milone 12, 32, Pro Sexto Roscio Amerino 30, 84 en 31, 86)
Voor wie is het goed?; wie heeft er voordeel van?; waartoe dient het?

Cuius regio eius religio
Wiens gebied, diens godsdienst.

Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare (Cicero, Philippicae 12, 2, 5)
Iedereen kan zich vergissen, maar alleen een dwaas blijft in zijn dwaling volharden.

Culpam poena premit comes (Horatius, Carmina 4, 5, 24)
Straf volgt schuld als haar metgezel.

Cum finis est licitus, etiam media sunt licita (Hermann Busenbaum, Medulla theologiae moralis)
Als het doel geoorloofd is, zijn ook de middelen geoorloofd.

Cum grano salis
Met een korreltje zout.

Cum omnibus bonis quiescat (C.O.B.Q.)
Moge hij rusten met alle goede zielen.

Cum tacent, clamant (Cicero, In Catilinam 1, 8, 21)
Door te zwijgen, roepen ze.

Curae leves loquuntur, ingentes stupent (Seneca, Phaedra 607)
Lichte zorgen spreken, grote staan verstomd.

Curia pauperibus clausa est, dat census honores; inde gravis iudex, inde severus eques! (Ovidius, Amores 3, 8, 55-56)
De senaat is gesloten voor de armen, rijkdom geeft ereambten; vandaar de strenge rechter, vandaar de wrede ridder.

Currente calamo
Met lopende pijn, d.w.z. voor de voet weg, zonder nadenken schrijvend.

Currentem incitare (Cicero, Ad Quintum 1, 16, 45)
Iemand die hard loopt, nog meer aanzetten (nodeloos aansporen).

Terug naar begin: Navigatie

D

Dabit deus his quoque finem (Vergilius, Aeneis 1, 199)
De godheid zal hieraan ook een einde maken.

Da mihi animas cetera tolle (Vulgata, Genesis 14, 21)
Geef mij de zielen, neem het andere maar mee.
Lijfspreuk van de heilige Giovanni Don Bosco (1815-1888)

Da mihi factum, dabo tibi ius
Geef mij de feiten, dan geef ik u het recht.

Damnum appellandum est cum mala fama lucrum (Publilius Syrus, Sententiae 135)
Winst met een kwade roep moet verlies worden genoemd.

Dat veniam corvis, vexat censura columbas (Iuvenalis, Saturae 2, 63)
De censor schenkt vergiffenis aan de raven en kwelt de duiven.

De asini umbra disceptare
Debateren over de schaduw van een ezel.

De duobus malis semper minus tamen est eligendum (Thomas a Kempis, De imitatione Christi 3, 12, 2)
Van twee kwaden moet men altijd maar de minste kiezen.

De fructu arbor cognoscitur (Augustinus, Sermones 72, vgl. Lucas 6, 44 en Matteüs 12, 33)
Aan de vruchten kent men de boom.

De fumo ad flammam
Van de rook in het vuur; van de regen in de drup.

De gustibus et coloribus non est disputandum
Over smaken en kleuren valt niet te twisten.
Spreekwoord van middeleeuwse scholastici.

De gustibus non est disputandum
Over smaak valt niet te twisten.

De internis non iudicat praetor
De rechter oordeelt niet over het innerlijke.
De rechter oordeelt alleen over feiten, niet over gedachten.

De minimis non curat praetor
De pretor (rechter) bemoeit zich niet met kleinigheden.
Vgl. Minima non curat praetor.

De mortuis nil nisi bene
Van de doden (spreke men) niets dan goeds.

De nihilo nihil (Lucretius)
Uit niets komt niets voort.
Zie ook: Gigni de nihilo nihilum, in nihilum nil posse reverti.

De profundis clamavi ad te, Domine; Domine, exaudi vocem meam (Psalm 130, 1/2)
Uit de diepten roep ik tot U, Heer. Heer, hoor naar mijn stem.

De omni re scibili (et quibusdam alliis)
Over alle weetbare zaken (en nog enkele andere).

De te fabula narratur (Horatius, Sermones 1, 1, 69/70)
Jij bent het over wie het gesprek gaat.
Zie: Quid rides? Mutato nomine de te fabula narratur.

Debemur morti nos nostraque (Horatius, Ars poetica 63)
Wij zijn bestemd voor de dood, wij en ons bezit.

Debita ab erudito quoque libris reverentia
De eerbied die ieder beschaafd mens aan boeken verschuldigd is.

Debitum naturae
De schuld van de natuur.
Wordt gebruikt in verband met het sterven.

Decet verecundum esse adolescentem (Plautus, Asinaria 833)
Een jongeling hoort bescheiden te zijn.

Dei gratia (D.G.) (De eerste brief van Paulus aan de Korintiërs 1, 1; 3, 10 en 15, 10)
Door Gods genade.
Formule die naar het voorbeeld van Paulus (Apostolus Dei Gratia), door de bisschoppen en later door koningen vóór hun titel werd geplaatst.

Defensor fidei (D.F.)
Beschermer van het geloof.
Titel in 1521 door paus Leo X verleend aan Hendrik VIII van Engeland, maar hem door paus Paulus III weer ontnomen. Sinds 1544 is de titel door het parlement aan de Engelse kroon gegeven.

Delende Carthago
Carthago moet verwoest worden.
Zie ook: Ceterum censeo Carthaginem esse delendam.

Decessit sine prole (d.s.p.)
Gestorven zonder nakomelingen (achter te laten).

Deliberandum est saepe, statuendum est semel (Publilius Syrus, Sententiae 132)
Men moet vaak overleggen, maar slechts eenmaal beslissen.

Dente lupus, cornu taurus petit (Horatius, Sermones 2, 1, 52)
Een wolf valt aan met zijn tanden, een stier met zijn horens.

Deo gratias
God zij dank.

Deo optimo maximo (D.O.M.)
Aan de hoogste, grootste God (gewijd).
Christianisering van het Oud-Romeinse Iovi optimo maximo (Iovi o.m.), aan de hoogste, grootste Jupiter.

Deo volente
Als god het wil (bij leven en welzijn).

Deus mare, Friso litora fecit
God heeft de zee geschapen, de Fries de kusten.

Deus providebit (Genesis 22, 8)
God zal (erin) voorzien.
Devies van keizer Maximilian II.

Desinit in piscem mulier formosa superne (Horatius, Ars poetica 4)
Een van boven schone vrouw eindigt in een vis. De uitkomst voldoet niet aan de verwachtingen.

Di nos quasi pilas homines habent (Plautus, Captivi 22)
De goden behandelen ons mensen als speelballen.

Dicique beatus ante obitum nemo supremaque funera debet (Ovidius, Metamorphoses 3, 136/137)
Niemand dient gelukkig genoemd te worden alvorens hij dood en begaven is.
Zie ook: Nemo ante mortem beatus.

Dictum (ac) factum reddidi (Terentius, Heautontimorumenos 760)
Het is kant en klaar.

Dictum factum (Terentius, Heautontimorumenos 904)
Zo gezegd, zo gedaan.

Dictum sapienti sat est (Plautus, Persa 729; Terentius, Phormio 541)
Voor een goed verstaander is dit woord genoeg. Zie ook: sapienti sat.

Ditat Deus
God verrijkt.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Arizona.

Diem perdidi (Keizer Titus bij Suetonius, Vita divi Titi 8)
De dag heb ik verloren.
Volgens Suetonis de woorden van keizer Titus, 79-81, toen deze een dag had laten voorbijgaan zonder een weldaad te bewijzen.

Dies diem docet (Vgl. Publilius Syrus, Sententiae 123)
De ene dag leert de andere; al doende leert men; we zijn nooit klaar met leren.
Zie ook: discipulus est prioris posterior dies.

Difficile est longum subito deponere amorem (Catullus, Carmina 76, 13)
Het valt zwaar ineens afstand te doen van een reeds lang gekoesterde liefde.

Difficile est satiram non scribere (Iuvenalis, Saturae 1, 30)
Het is moeilijk geen spotschrift te schrijven (over zulke toestanden).

Difficile est tenere quae acceperis nisi exerceas (Plinius Minor, Epistulae 8, 14, 3)
Het is moeilijk te onthouden wat je wordt geleerd, tenzij je het geleerde aanwendt.

Difficilis facilis, iucundus acerbus es idem: Nec tecum possum vivere, nec sine te (Martialis, Epigrammaton 12, 46)
Je bent moeilijk en toch makkelijk, leuk en toch vervelend: ik kan niet met jou leven en ook niet zonder jou.

Difficilia quae pulchra (Erasmus, Adagia 2, 1, 12)
Schoon is wat moeilijk (te bereiken) is.

Dignum laude virum Musa vetat mori (Horatius, Carmina 4, 8, 28)
De muze laat niet toe dat een waardig man sterft.

Dignus est intrare (Molière)
Hij is waardig binnen te treden.

Dignus vindice nodus (Horatius, Ars poetica 191)
Een knoop die een ontknoper waard is; een geval, belangrijk genoeg om door een belangrijk man behandeld te worden.

Dii te ament (Plautus)
Mogen de goden met jou zijn.

Diis (of: dis) manibus (sacrum) (D.M.S. of D.M.)
Aan de godenschimmen (de zielen der gestorvenen) gewijd.
Opschrift op Oud-Romeinse graven en begraafplaatsen.

Diligentia maximum etiam mediocris ingeniis subsidium
Zorgvuldigheid is een uitstekend hulpmiddel, zelfs voor mensen met een matig talent.

Dimidium facti, qui coepit, habet (Horatius, Epistulae 1, 2, 40)
Een goed begin is het halve werk.

Dirigo
Ik richt (naar een doel).
Devies van de Amerikaanse deelstaat Maine.

Dis bene iuvantibus
Met de hulp van de goden.

Discendo discimus
Al lerende leren wij.

Disciplina vitae scipio
Onderwijs is een staf voor het leven.
Inscriptie boven de voormalige hoofdingang van het Barlaeus Gymnasium aan de Weteringschans in Amsterdam en tevens het devies van die school.

Discipulus est prioris posterior dies (Publilius Syrus, Sententiae 123)
De volgende dag is de leerling van de voorafgaande.
Zie ook: dies diem docet.

Discite iustitiam moniti et non temnere divos (Vergilius, Aeneis 6, 620)
Leert, hiertoe vermaand, de rechtvaardigheid kennen en de goden niet te minachten.
Opschrift (met discie i.p.v. discite) op het stadhuis van Bolsward.

Dives aut iniquus aut iniqui heres (Hieronymus, Brieven, 120, 1)
Een rijke is of een schelm of de erfgenaam van een schelm.

Dives qui fieri vult et cito vult fieri (Iuvenalis, Saturae 14,176/177)
Die rijk willen worden, willen het ook zo snel mogelijk worden.

Divide et impera
Verdeel en heers.

Divide ut regnes
Verdeel om te regeren.

Do ut des
Ik geef, opdat jij geve.

Docendo discimus
We leren door te onderwijzen.
Vgl.: homines dum docent discunt.

Docti male pingunt
Geleerden schrijven slecht.

Doctus cum libro
Geleerd met het boek. (Geen eigen denkbeelden.)

Domine, salvam fac regem nostrum (vgl. psalm 19, 10)
Heer, bescherm onze koning.
In geval van een koningin, wordt deze bede: Domine, salvam fac reginam nostram.

Dominus dedit, Dominus abstulit; sit nomen Domini benedictum (Job 1, 21)
De Heer heeft het gegeven, de Heer heeft het genomen, de naam des Heren zij geprezen.

Dominus illuminatio mea (Psalm 27, 1)
De Heer is mijn licht.

Dominus mihi adiutor (Psalm 117, 6 en 117, 7 (Vulgata); Hebreeën 13, 6)
De heer is mij een helper; de heer is mijn helper.
Spreuk op keerzijde van zilveren filipsdaalder.

Dominus mihi adiutor non timebo quid faciat mihi homo (Psalm 117, 6 (Vulgata); Hebreeën 13, 6)
De heer is mijn helper, ik zal niet vrezen wat mij een mens zal doen.

Dominus regit me, et nihil mihi de-erit (Beginwoorden van Psalm 22)
De Heer leidt mij en niets zal mij ontbreken; de Heer is mijn herder, nooit zal er mij iets ontbreken.

Dominus tecum (Lucas 1, 28)
De Heer zij met u/jou.

Dominus vobiscum (Ruth 2, 4)
De Heer zij met u/jullie.

Dona nobis pacem
Geef ons de vrede.

Dona nobis pacem cordium
Geef ons de vrede van de harten.

Donec eris felix, multos numerabis amicos; tempora si fuerint nubila, solus eris (Vgl. Ovidius, Tristia 1, 9, 5/6)
Zolang je gelukkig bent, tel je veel vrienden; in sombere tijden zal je alleen staan.

Dono edit
(De genoemde) heeft het ten geschenke gegeven.

Donum exitiale Minervae
Het dodelijke geschenk van Minerva (Het paard van Troje).

Dosis facit remedium sive venenum
De dosis maakt het geneesmiddel of het vergif.

Duabus sedere sellis
Op twee stoelen zitten.

Duce non erramus Olympio
Wij dwalen niet als de goden ons leiden.

Duce tempus eget (Lucanus)
De tijd eist een leider.

Dulce est desipere in loco (Horatius, Carmina 4, 12, 28)
Het is prettig zo nu en dan uitgelaten te zijn.

Dulce et decorum est pro patria mori (Horatius, Carmina 3, 2, 13)
Het is zoet en eervol voor het vaderland te sterven.
Devies op het wapen van Nepal.

Dulcis ante omni Musae
Lieflijk boven alles zijn de muzen.

Dum spiro, spero
Zolang ik adem, hoop ik; zolang er leven is, is er hoop.
Een van de twee deviezen van de Amerikaanse deelstaat South Carolina.

Dum vitant stulti vitia, in contraria currunt (Horatius, Sermones 1, 2, 24)
Zolang dwazen fouten trachten te vermijden, vervallen ze in het tegenovergestelde.

Dum vivimus, vivamus
Laten we van het leven genieten, zolang als we leven.

Duo cum faciunt idem, non est idem
Als twee hetzelfde doen, is het nog niet hetzelfde.

Duobus litigantibus tertius gaudet
Als twee strijden, verheugt een derde zich.

Dura lex, sed lex
De wet is hard, maar is nu eenmaal wet.
De wet moet gehoorzaamd worden, hoe hard het ook valt.

Durante causa durat effectus
Zolang de oorzaak duurt, duurt ook de werking.

Terug naar begin: Navigatie

E

E pluribus unum
Uit velen één.
Devies op de voorzijde van het grootzegel van de Verenigde Staten van Amerika.

Ecce agnus Dei, qui tollit peccatum mundi (Johannes 1, 29)
Ziet het Lam Gods dat wegdraagt de zondelast van deze wereld.

Ecce homo (Johannes 19,5)
Zie de mens.
Woorden van Pilatus toen hij Jezus, met doornenkroon en purperen mantel, aan de voor het pretorium verzamelde Joden toonde.

Ecce signum
Zie het teken; hier is het bewijs.

Editus in lucem nudus sum, nudus abibo.
Quid frustra sudo, funera nuda videns?
Naakt ben ik ter wereld gekomen, naakt zal ik weer heengaan.
Waarom zwoeg ik tevergeefs, de grafkuil voor mij geopend ziende?

Emas non quod opus est, sed quod necesse est; quod non opus est, asse carum est (Cato Maior bij Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 94, 27)
Koop niet wat misschien nodig is, maar wat noodzakelijk is; wat niet nodig is, is altijd te duur.

Ense petit placidam sub libertate quietem
Met het zwaard streeft zij naar vreedzame rust in vrijheid.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Massachusetts.

Eo ipso
Vanzelf, juist daardoor.

Epistula non erubescit (Vgl. Cicero, Ad familiares 5, 12)
Een brief bloost niet.

Equis viris (Cicero, Ad familiares 9, 7)
Met ruiterij en voetvolk; met man en macht.

Equus publicus
Een staatspaard.
In het oude Rome was dit het paard dat de leden van de 18 riddercenturies er op staatskosten op nahielden. Is spotnaam voor iemand die zich uitslooft ten algemene nutte.

Ergo bibamus (Goethe)
Laten we dan drinken.
Titel en keervers uit Goethes drinklied Ergo bibamus (Hier sind wir versammelt zu löblichem Tun).

Errare humanum est
Vergissen is menselijk.

Esse quam videri (Cicero, Laelius de amicitia 98)
Beter zijn dan schijnen.
Devies van de Amerikaanse deelstaat North Carolina.

Est modus in rebus, sunt certi denique fines (Horatius, Sermones 1, 1, 106)
Er is in alles een maat, er zijn tenslotte zekere grenzen.

Esto perpetua
Zij moet blijvend zijn; moge zij eeuwig leven.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Idaho.

Et in Arcadia ego
Ook ik ben in Arcadië geweest.
Uitroep waarmee men de kortstondigheid van het geluk en de spijt over wat men heeft verloren uitdrukt. Is ontleent aan een schilderij van Schidone (ca. 1570-1615) waarop twee jeugdige herders naar een doodskop kijken.

Et nunc, reges, intellegite; erudimini, qui iudicatis terram (Psalm 2, 10)
Nu dan, gij koningen, weest verstandig, laat u onderrichten, gij rechters der aarde.

Et semel emissum volat irrevocabile verbum (Horatius, Epistulae 1, 18, 71)
En eenmaal gevallen, vliegt onherroepelijk het woord.

Et tu, Brute
Ook gij, Brutus!
Wordt gebruikt om hevige teleurstelling van iemands anders lafheid, trouweloosheid of vijandige houding uit te drukken. Het waren de laatste woorden van Caesar, toen hij Junius Brutus onder zijn moordenaars zag.

Etiam capillus unus habet umbram (Publilius Syrus, Sententiae 159)
Zelfs een enkele haar heeft een schaduw.

Etiam celeritas in desiderio mora est (Publilius Syrus, Sententiae 149)
Bij vurig verlangen zorgt zelfs snelheid voor oponthoud.

Etiam tu hinc abis? (Terentius, Phormio 542)
Wil je wel eens maken dat je weg komt!

Etiamsi omnes, ego non
Zelfs als iedereen (het doet), ik niet; ook als iedereen springt, spring ik niet.

Ex abundantia cordis os loquitor (Vgl. Matteüs 12, 34 en Lucas 6, 45)
De mond spreekt uit de overvloed van het hart; waar het hart vol van is loopt de mond van over.

Ex avaritia omnia scelera ac maleficia gignuntur (Vgl. Cicero, Pro Sexto Roscio Amerino 75)
Uit hebzucht ontstaan allerlei misdaden.

Ex officio
Ambtshalve.

Ex oriente lux
Uit het Oosten (komt het) licht (van het Christendom).

Ex parvis saepe magnarum momenta rerum pendent (Livius, Ab urbe condita 27, 9)
Kleine oorzaken hebben dikwijls grote gevolgen.

Ex undis sol (Mr. J.P. Amersfoordt, vgl. Eigen Haard 1879, blz. 249)
De zon (rijst) uit de golven.
“Als wapen voor de nieuwe provincie, die ontstaan zal door de droogmaking der Zuiderzee stelde Mr. J.P. van Amersfoordt een zon voor rijzende uit de baren, het heraldieke beeld der Zuiderzee, en verder bovenstaande Latijnsche spreuk als devies.”

Ex ungue leonem
Aan de klauw herkent men de leeuw.

Ex unitate vires
Krachten uit eenheid; eendracht maakt macht.
Devies op het wapen van Zuid-Afrika.

Excelsior
Hoger.
Devies van de Amerikaanse deelstaat New York.

Exceptio non adimpleti contractus (rechtsregel)
Opschortingsrecht bij wederkerige overeenkomsten: Als een van de partijen niet nakomt, is de wederpartij bevoegd de nakoming van de eigen verplichting(en) op te schorten. (Vgl. art. 6:262 BW)

Exceptio probat regulam
De uitzondering bevestigt de regel.

Excidat ille dies (Jules Michelet)
Moge deze dag worden uitgewist.
Vertwijfelde woorden die de Franse historicus Jules Michelet in zijn dagboek schreef toen de februari-revolutie van 1848 vastliep.

Excitabat enim fluctus in simpulo (Cicero, De legibus 3, 16, 36)
Hij veroorzaakte een storm in een scheplepel (glas water).

Exegi monumentum aere perennius (Horatius, Carmina 3, 30, 1)
Ik heb een monument opgericht, duurzamer dan brons.

Exempla docent
Voorbeelden leren.

Exercitum mittere sub iugum
Het leger onder het juk laten doorgaan, d.i. de overwonnen vijanden zonder wapenen en bovenkleed onder een juk uit drie lansen gevormd, laten doorkruipen.

Exigui numero sed bello vivide virtus (Vergilius, Aeneis 5, 754)
(Zij waren) gering in aantal, maar hun strijdlust was vurig.

Exitus acta probat (Ovidius, Heroides 2, 85)
De uitslag kenmerkt de daden; het resultaat billijkt de daden.

Exitus in dubio est (Ovidius, Fasti 2, 781)
De uitslag is twijfelachtig.

Experientia docet
De ondervinding onderwijst; door ervaring wordt men wijs.

Experientia docet stultos
Door ervaring worden (zelfs) dwazen wijs.

Experientia optima rerum magistra
Ondervinding is de beste leermeesteres.

Experto credite (Ovidius, Ars amatoria 3, 511; Vergilius, Aeneis 11, 283)
Geloof hem die het ondervonden heeft.

Expertus dico, nemo est in amore fidelis (Propertius, Elegiae, 2, 34, 3)
Ik spreek uit ervaring, in de liefde is niemand betrouwbaar.

Extinctus amabitur idem (Horatius, Epistulae 2, 1, 14)
Van dezelfde man zal worden gehouden als hij dood is.

Extra ecclesiam nulla salus
Buiten de kerk is geen heil mogelijk.

Extrema gaudii luctus occupat (Spreuken 14, 13)
De uiterste vreugde gaat over in droefheid.

Extremis malis extrema remedia
Voor de gevaarlijkste kwalen de gevaarlijkste geneesmiddelen.

Terug naar begin: Navigatie

F

Faber est suae quisque fortunae
Ieder is de smid van zijn eigen geluk.
Zie ook: Quisque suae fortunae faber.

Facile omnes cum valemus recta consilia aegrotis damus (Terentius, Andria 309)
Wanneer men zelf gezond is, is het gemakkelijk goede raad aan zieken te geven.

Facile princeps (Cicero, Post reditum in senatu 5; Cicero, Pro Cluentio 5, 11)
Gemakkelijk de eerste; de anderen makkelijk de baas.

Facilis descensus Averno (Vergilius, Aeneis 6, 126)
Het afdalen naar de onderwereld is gemakkelijk.

Facilius inter philosophos quam inter horologia conveniet (Seneca, Apocolocyntosis 2)
Filosofen zullen gemakkelijker tot overeenstemming komen dan uurwerken.

Facit indignatio versum (Iuvenalis, Saturae 1, 79)
De verontwaardiging brengt het vers tot stand.

Facta, non verba
Geen woorden, maar daden.

Factum fieri infectum non potest (Plautus, Aulularia 741)
Het is onmogelijk een daad ongedaan te maken; gedane zaken nemen geen keer.

Faex populi
De droesem des volks (De heffe des volks.)

Fama crescit eundo
Het gerucht groeit naarmate het zich verbreidt.

Fama volat (Vergilius, Aeneis 3, 121; 7, 392 en 8, 554)
De faam heeft vleugels; het gerucht vliegt.

Famam extendere factis (Vergilius, Aeneis 10, 468)
Zijn naam door daden groter maken.

Fas est et ab hoste doceri (Ovidius, Metamorphoses, 4, 428)
Het is geoorloofd ook van vijanden te leren.

Fata obstant (Vergilius, Aeneis 4, 440)
Het noodlot staat in de weg.

Fata viam invenient (Vergilius, Aeneis 3, 395 en 10, 113)
Het noodlot vindt zijn weg; wat bestemd is moet gebeuren.

Fatetur facinus, quisquis iudicium fugit (Publilius Syrus, Sententiae 174)
Wie zich aan het gerechtelijk onderzoek onttrekt, bekent zijn daad.

Favete linguis (Horatius, Carmina 3, 1, 2)
Begunstigt (de offerhandeling) met uw tongen (door niets onheilspellends te zeggen). Weest stil, zwijgt.
Woorden van de Romeinse priester bij het begin van het offer.

Felicibus pennis (Vgl. Propertius, Elegiae 3, 10, 11)
Onder gunstige voortekenen.

Felix quem faciunt aliena pericula cautum
Gelukkig hij die wijs worde door de schade van een ander.

Felix qui potuit rerum cognoscere causas (Vergilius, Georgica 2, 490)
Gelukkig hij die de oorzaak van de dingen dezer wereld heeft kunnen leren inzien.

Felix meritis
Gelukkig door verdiensten.
Naam van vereniging tot beoefening van kunsten en wetenschappen te Amsterdam (1777-1888) en van haar gebouw aan de Keizersgracht.

Fere libenter homines id quod volunt credunt (Caesar, Commentarii de bello Gallico 3, 18)
De mensen geloven graag wat ze willen.

Fervet opus (Vergilius, Aeneis 1, 435 en Georgica 4, 169)
Het werk is in volle gang.

Festina lente (Vgl. Suetonius, Vita divi Augusti 25, Grieks: speude bradeos)
Haast je langzaam.

Festina lente, cauta fac omnia mente
Haast je langzaam, doe alles omzichtig van geest.
Wapenspreuk van Venlo.

Festina lente, recte, sed festina
Haast je langzaam, goed, maar haast je.

Fiat iustitia et pereat mundus
Er geschiede recht, al zou de wereld (politiek of maatschappelijk) te gronde gaan; wat recht is moet bestaan al zou de wereld daaraan ook te gronde gaan.
Devies van de Rooms-Duitse keizer Ferdinand I (1556-1564).

Fiat lux (Genesis 1,3)
Er zij licht.

Fiat panis
Laat er brood zijn.
Motto op het embleem van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties.

Fiat voluntas tua (Matteüs 6, 10)
Uw wil geschiede.

Fidei defensor
Verdediger van het geloof, titel die de paus gaf aan Hendrik VIII van Engeland wegens zijn geschrift tegen Luther. Op Engelse munten afgekort als FID. DEF.

Fidus in silvis silentibus
Trouw aan de zijgende bossen
Motto van het oude Beierse adelsgeslacht Schauberger, waartoe ook de natuuronderzoeker en uitvinder Viktor Schauberger (1885-1958) behoorde.

Filioli, custodite vos a simulacris (1. Johannes 5, 21)
Kindertjes, wees op jullie hoede voor de afgoden.

Finem respice
Houd het einde in het oog; zie vooruit.

Finis adest rerum (Lucanus)
Het einde is nabij.

Finis coronat opus
Het einde kroont het werk; eind goed, al goed.
Devies op het wapen van de Seychellen.

Finis Poloniae
Dat is het einde van Polen.
Deze uitdrukking wordt heden ten dage gebruikt om het hoogste stadium van wanhoop aan te duiden. Dit is de tegenhanger van “Nog is Polen niet verloren.”

Flamma fumo est proxima (Plautus, Curculio 53)
De vlam is het dichtst bij de rook; op rook volgt direct daarna vuur; waar rook is, is vuur.

Flamma fumo est proxima; fumo comburi nil potest, flamma potest (Plautus, Curculio 53/54)
De vlam is het dichtst bij de rook; door rook kan niets verbranden, maar wel door de vlam.

Flectere si nequeo superos Acheronta movebo (Vergilius, Aeneis 7, 312)
Als ik de goden niet op mijn hand kan krijgen, zal ik de onderwereld in beroering brengen.

Fluctuat nec mergitur
Het dobbert, maar zinkt niet; het is geslagen door de golven, maar gaat niet ten onder.
Devies van de Franse hoofdstad Parijs. Het eenvoudige schip dat het logo van Parijs vormt en tevens is afgebeeld op het wapen, is het symbool van de koopvaardij en de stad. De stad Parijs dankt haar bestaan aan de koopvaardij op de Seine en haar zijrivieren.

Formosa facies muta commendatio (Publilius Syrus, Sententiae 169)
Een schoon gelaat is een stilzwijgende aanbeveling.

Formosa virgo dotis dimidium (Afranius)
Een mooi meisje is de halve bruidsschat.

Forsan et haec olim meminisse iuvabit (Vergilius, Aeneis 1, 203)
Wellicht zal het eens een vreugde zijn ook hieraan terug te denken.

Fortes Fortuna adiuvat (Terentius, Phormio 203)
Fortuna (het geluk) helpt de sterken (moedigen).

Fortis et liber
Sterk en vrij.
Motto op het wapen van de Canadese provincie Alberta.

Fortiter in re, suaviter in modo (Aquaviva)
Sterk in de zaak, soepel in de vorm.

Fortuna caeca est (Cicero, Laelius de amicitia 54)
De Fortuin is blind.

Fronte capillata post est occasio calva (Disticha Catonis 2, 26)
Alleen van voren kan men de gelegenheid bij het haar pakken, van achteren is zij kaal.
Alleen als de gelegenheid zich aandient kan men haar grijpen.

Fortuna vitrea est: tum cum splendet frangitur (Publilius Syrus, Sententiae, 189)
Geluk is als glas, juist als het schittert, wordt het gebroken.

Fronti nulla fides (Iuvenalis, Saturae 2, 8)
Op het uiterlijk kan men niet afgaan.

Frustra laborat, qui omnibus placere studet
Die allen tracht te behagen doet tevergeefse moeite.

Fundere aquas in mare
Water naar de zee dragen.

Fur, cave
Dief, pas op.

Terug naar begin: Navigatie

G

Gallus in suo sterquilino plurimum potest (Seneca, Apocolocyntosis 7)
Elke haan is baas op zijn eigen mesthoop; iedereen is de baas in zijn eigen huis.

Gaudeamus igitur, iuvenus dum sumus
Laat ons dan vrolijk wezen, zolang we jong zijn.
Begin van een oud studentenlied.

Genus irritabile vatum (Horatius, Epistulae 2, 2, 102)
Het prikkelbare dichtersgeslacht.

Gigni de nihilo nihilum, in nihilum nil posse reverti (Persius, Saturae 3, 83/84)
Uit niets ontstaat niets, tot niets kan niets worden teruggebracht.
Zie ook: De nihilo nihil.

Gladiator in arena consilium capit (Publilius Syrus, Sententiae 149)
De gladiator vormt zijn plan in de arena (d.w.z. te laat).

Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Lucas 2, 14)
Glorie aan God in den hoge en vrede op aarde voor de mensen van goede wil.

Gloria in Excelsis Deo (Lucas 2, 14)
Eer aan God in den hoge.

Gloria non est meum
Niet in mijzelf roem ik.

Gloria Patri, et Filio et Spiritui Sancto
Eer aan de Vader, en de Zoon en de Heilige Geest.

Gloria sine labore nulla
Zonder arbeid geen eer.

Gloriam qui spreverit, veram hebebit (Livius, Ab urbe condita 22, 39)
Wie de roem veracht, zal ware roem verwerven.

Gloria virtutem tamquam umbra sequitur (Vgl. Cicero, Tusculanae disputationes 1, 109)
Eer volgt de deugd als een schaduw.

Gloriosus et liber
Roemrijk en vrij.
Devies op het wapen van de Canadese provincie Manitoba.

Grammatici certant et adhuc sub iudice lis est (Horatius, Ars poetica 78)
De (taal)geleerden twisten erover en het twistpunt is nog niet beslecht.

Gratia Domini nostri Iesu Christi et caritas Dei et communicatio Sancti Spiritus cum omnibus vobis (2 Corintiërs 13, 13)
De genade van onze Heer Jezus Christus, de liefde van God en de gemeenschap van de heilige Geest zij met u allen.

Gratia gratiam parit
Gunst baart gunst; de ene dienst is de andere waard.

Graviora quaedam sunt remedia periculis (Publilius Syrus, Sententiae 152)
Sommige middelen zijn erger dan de kwaal.

Gutta cavat lapidem, non vi, sed saepe cadendo
De druppel holt de steen uit, niet door geweld, maar door dikwijls te vallen.

Terug naar begin: Navigatie

H

Habent sua fata libelli (Terentianus Maurus)
Boeken hebben hun eigenaardige lotgevallen.

Habes confitentem reum (Vgl. Cicero, Pro Ligario 1, 2)
Ge hebt een aangeklaagde die schuld bekent.

Habet suum venenum blanda oratio (Publilius Syrus, Sententiae 214)
Lieve woordjes hebben hun eigen toverkracht.

Haec libertatis ergo
Deze ter wille van de vrijheid.
Opschrift op Leidse noodmunten uit 1574.

Hannibal ad portas (Livius, Ab urbe condita 23, 16; Cicero, Philippicae 1, 5, 11, De finibus 4, 9, 22)
Hannibal voor de poorten! Wordt gezegd als er groot gevaar dreigt.

Heredis fletus sub persona risus est (Publilius Syrus, Sententiae 221)
Het wenen van de erfgenaam is onder het masker een lachen.

Heu me miserum!
Ach, ik ongelukkige!

Hic Bonifatio lumen vitae extortum
Hic Frisae evangelii lumen exortum
Hier werd Bonifatius het levenslicht ontnomen.
Hier ging voor Friesland het licht van het evangelie op.
Opschrift op de sokkel van het beeld van de heilige Bonifatius bij de Bonifatiusbron in Dokkum. Bonifatius werd op 5 juni 754 in de buurt van Dokkum vermoord.

Hic et nunc
Hier en nu.

Hic et ubique
Hier en overal.

Hic finis fandi (Vergilius, Aeneis 10, 116)
Dit was het einde van zijn woorden.

Hic iacet . . . (H.J.)
Hier ligt . . .

Hic iacet sepultus. (H.I.S.)
Hier ligt begraven.

Hic niger est, hunc tu, Romane, caveto (Horatius, Sermones 1, 4, 85)
Deze (man) is zwart, hoed u voor hem, o Romein.
Spreuk als waarschuwing voor iemand met een gemeen karakter.

Hic porci cocti ambulant (Petronius, Satiricon 45, 4)
Hier lopen gebraden varkens rond.

Hic requiescit in pace (H.R.I.P.)
Hier rust in vrede.

Hic Rhodus, hic salta! (Esopus)
Hier is Rhodus, spring hier! d.w.z. toon wat je kunt.

Hic situs (h.s.)
Hier ligt begraven.

Hic spinas colligit, ille rosas (Petronius, Fragmenta 25)
De een verzamelt doornen, de ander rozen.

Hinc illae lacrimae (Terentius, Andria 126; Horatius, Epistulae 1, 19, 41; Cicero, Pro Caelio 61)
Vandaar die tranen! (dàt is dus de ware reden; dáár wringt de schoen.)

Hoc erat in votis (Horatius, Sermones 2, 6, 1)
Dit behoorde tot mijn wensen.

Hoc loco sepultus est (H.L.S.E.)
Op deze plaats ligt begraven

Hoc volo, sic iubeo (Iuvenalis, Saturae 6, 223)
Dit is mijn wil, zo beveel ik het. (Mijn wil gelde instee van reden.)

Hodie mihi, cras tibi
Heden (is de beurt) aan mij, morgen aan u; vandaag ik, morgen jij.
Opschrift bij de ingang van een begraafplaats, op grafzerken, enz.

Homines dum docent discunt (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 7, 8)
De mensen leren door te onderwijzen.
Vgl.: docendo discimus.

Homo antiqua virtute ac fide (Terentius, Adelphoe 443)
Een man van ouderwetse deugd en trouw.

Homo doctus in se semper divitias habet. (Phaedrus, Fabulae 4, 21, 1)
Een geleerd man heeft altijd rijkdom in zich.

Homo homini lupus (Thomas Hobbes, vgl. Plautus, Asinaria 495)
De ene mens is een wolf voor de andere. (Van nature zijn de mensen elkaars vijanden.)

Homo proponit, sed Deus disponit (Vgl. Thomas a Kempis, De imitatione Christi, 1, 19, 2)
De mens wikt, maar God beschikt.

Homo sum, humani nil a me alienum puto (Terentius, Heautontimorumenos 77)
Ik ben een mens en niets menselijks is mij vreemd; alles wat op mensen betrekking heeft, boezemt mij belang in.

Homo unius libri (Thomas van Aquino)
Letterlijk: man van één boek.
Weinig belezen man, doch iemand die dat weinige uitstekend beheerst.

Honesta mors turpi vita potior (Tacitus, Agricola 33, 6)
Een eervolle dood is te verkiezen boven een smadelijk leven.

Honesta quaedam scelera successus facit (Seneca, Phaedra 598)
Het succes maakt sommige misdaden eervol.

Honestum non est semper quod licet
Wat vrijstaat is nog niet altijd eervol.

Honor est praemium virtutis (Cicero, De Brutus 281)
Eer is de beloning voor moed.

Honos alit artes (Cicero, Tusculanae Disputationes 1, 4)
Eer voedt de kunsten; eer bevordert de kunsten. Vgl. Laus alit artes.

Hora est
Het is tijd. Zin waarmee in Nederland de pedel het einde van een promotie aanzegt.

Hora locoque consuetis (H.L.Q.C.)
Op dezelfde tijd en plaats.

Hora ruit, tempus fluit
Het uur snelt voort, de tijd vergaat.

Horae subsicivae
Snipperuren

Horas non numero nisi serenas
Ik tel alleen de onbewolkte uren.
Op zonnewijzers of als levensdevies.

Horresco referens (Vergilius, Aeneis 2, 204)
Ik huiver als ik het in herinnering breng.

Hospes eram et collexistis me (Matteüs 25, 35)
Ik was een vreemdeling en gij hebt mij geherbergd.

Hostis est quisquis mihi non monstrat hostem (Seneca)
Een vijand is ieder die mij de vijand niet wijst.

Humani generis decus
Een sieraad voor het menselijk geslacht. (grafopschrift)

Terug naar begin: Navigatie

I

Iam proximus ardet Ucalegon (Vergilius, Aeneis 2, 311/312)
Het huis van buurman Ucalegon staat al in brand. (Het is de hoogste tijd om te gaan.)

Idem atque unus
Een en dezelfde.

Idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est (Sallustius, Bellum Catilinae 20)
Hetzelfde willen en hetzelfde niet willen, dat is pas vaste vriendschap.

Iesus Hominum Salvator (I.H.S.)
Jezus Verlosser der mensheid.

Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum (I.N.R.I.) (Johannes 19:19)
Jezus van Nazareth, Koning der Joden; het op last van Pilatus boven aan het kruis gehechte opschrift.

Ignem gladio scrutari (Horatius, Sermones 2, 3, 276)
Het vuur met het zwaard oprakelen; olie op het vuur gooien.

Ignoramus, ignorabimus (Emil du Bois-Reymond)
Wij weten het niet, wij zullen het niet weten. Bekende woorden van de Berlijnse hoogleraar Du Bois-Reymond in zijn in 1872 gehouden rede “Über die Grenzen des Naturerkennens”.

Ignoratio iuris excusat neminem (rechtsregel)
Onbekendheid met het recht is voor niemand een excuus.

Imago animi sermo est (Seneca, Proverbia Senecae 72; Publilius Syrus 166)
De manier van spreken is een evenbeeld van de ziel; de taal is de spiegel van de ziel.

Imago animi sermo est: qualis est vir, talis oratio (Publilius Syrus, Sententiae 166)
De taal is de spiegel van de ziel: zoals de man is, is zijn manier van spreken.

Imago animi sermo est: qualis vita, talis oratio (Seneca, Proverbia Senecae 72/73)
De taal is de spiegel van de ziel: zoals de levenswijze is, zo is de manier van spreken.

Imago est animi vultus (Cicero, Orator 18, 60)
Het gezicht is een evenbeeld van de ziel.

Immortale odium et nunquam sanabile vulnus (Iuvenalis, Saturae 15, 34)
Een onsterfelijke haat en nooit te genezen wonde.

Imperare sibi maximum imperium est (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 113, 30)
Zichzelf te beheersen is de grootste heerschappij.

Imperat aut servit collecta pecunia cuique (Horatius, Epistulae 1, 10, 47)
Het vergaarde geld beheerst of dient zijn meester.

Imperatorem stantem mori oportet (Vgl. Suetonius, Vita divi Vespasiani 24)
Een keizer moet staande sterven. Woorden van keizer Vespasianus.

Imperatoria brevitas
De kortheid, de korte stijl van de heerser (die eenvoudig zijn besluit of wil te kennen geeft zonder uitleg.)

Imperium in imperio
Een staat in een staat.
Van 1866 tot 1868 het devies van de Amerikaanse deelstaat Ohio. Sinds de intrekking in 1868 heeft deze deelstaat geen devies meer.

Impossibilium nulla obligatio est (rechtsregel)
Niemand is gehouden tot het onmogelijke.

Improbe amor, quid non mortalia pectora cogis (Vergilius, Aeneis 4, 412)
Onzuivere liefde, waartoe brengt gij niet de harten der stervelingen.

In angello cum libello (Thomas a Kempis)
In een hoekje met een boekje; in een hoekske met een boekske.

In articulo mortis
In het stervensuur. Letterlijk: In het gewricht van de dood.

In cauda venenum
Het venijn zit in de staart; in de staart (van de schorpioen) zit het vergif; in het laatste deel van de rede of van een geschrift zit de felheid van de aanval.
Dit gezegde wordt gebruikt, wanneer bij een veelbelovend voorstel het ongunstige pas aan het einde komt.

In conspectum latrocinantis medici
Aan de blik van een schurkachtige arts.

In Dei nomine feliciter
In naam van God, veel geluk!
Onder andere devies op het wapen van de Radboud Universiteit Nijmegen. In het universitaire gebruik wordt de spreuk opgevat als een bede: “Mogen wij in Godes naam gelukkig voortgaan”.

In dubiis abstine
Onthoud u in twijfelachtige gevallen; neem geen beslissing in twijfelachtig gevallen.

In dubio pro reo (rechtsregel)
Twijfel (aan de schuld) komt de verdachte ten goede.

In extremis (momentis)
In de laatste ogenblikken, op sterven.

In facto
Inderdaad, werkelijk.

In favorem
Ten gunste van.

In fidem
Ter bevestiging, ten waarborg.

In flagranti (delicto)
Op heterdaad. (Frans: en flagrant délit.)

In forma
In de (behoorlijke) vorm.

In foro
In of voor het gerecht.

In foro conscientiae
Voor de rechtbank van het geweten.

In hoc casu
In dit geval.

In hoc signo vinces (Eusebius, Vita Constantini 1, 28)
In dit teken zal je overwinnen.
Woorden die volgens Eusebius, Constantijn de Grote in het Grieks samen met een kruis aan de hemel zou hebben waargenomen toen hij in het jaar 312 optrok tegen Maxentius, zijn mededinger naar het keizerschap. Na de overwinning liet Constantijn het kruis op zijn standaard aanbrengen.

In honorem
Ter ere.

In ipso termino
Op de vastgestelde dag.

In libris libertas
In boeken (vind je) vrijheid.
Motto van de Openbare Bibliotheek van Los Angeles.

In loco movere
In de ruimte bewegen.

In magnis et voluisse sat est (Propertius, Elegiae 2, 10, 6)
In grote (dingen) is het al voldoende gewild te hebben, d.i. zijn best gedaan te hebben.

In manu illius plumbum aurum fiebat (Petronius, Satiricon 43)
In zijn handen veranderde zelfs lood in goud.

In medias res
Midden in de dingen, in de kern van de zaak of kwestie.

In medias res venire
Meteen tot de zaak komen, met de deur in huis vallen.

In medio (stat) virtus
De deugd (ligt) in het midden.

In nomine Dei
In de naam van God.

In nuce
In de kern; zeer kort samengevat.

In optima forma
In de volle vorm; in de volle zin van het woord; in de beste, de vereiste vorm; in de puntjes.

In otio cum dignitate (Cicero, De Oratore 1, 1, 1)
In rust met waardigheid.

In paradisum deducant te Angeli
Mogen de engelen u naar het paradijs geleiden.
Gezang waaronder een lijkbaar naar het graf wordt gedragen.

In partibus infidelium
In het land der ongelovigen.

In perpetuum
Voor altijd, altijddurend.

In principio creavit Deus caelum et terram, plantas, animalia et hominem
In het begin schiep God hemel en aarde, de planten, de dieren en de mens.

In saecula saeculorum
In de eeuwen der eeuwen, in alle eeuwigheid.

In silvam ligna ferre
Hout naar het bos dragen (water naar de zee dragen).

In totum
In het geheel.

In varietate concordia
Eendracht in verscheidenheid.
Motto van de Europese Unie.

In via iuris
Langs de weg van het recht.

In vino veritas
In de wijn is de waarheid. Dronken mensen zeggen de waarheid en tonen hun werkelijke aard. Als de wijn is in de man, is de wijsheid in de kan.

In voce
Op, bij dat woord.

Inanis verborum torrens (Quintilianus, Institutio oratoria 10, 7, 23)
Een stroom van nietszeggende woorden.

Incorrupta rerum fides (Seneca, De consolatione ad Marciam 1, 2)
De onvervalste waarheid der feiten.

Inde irae et lacrumae! (Iuvenalis, Saturae 1,168)
Vandaar die haat en die tranen!

Infinita est velocitas temporis (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 49, 2)
Onbegrensd is de snelheid der tijd.

Ingenium res adversae nudare solent, celare secundae (Horatius, Sermones 2, 8, 73/74)
Talent wordt gewoonlijk onthuld door tegenspoed en verborgen door voorspoed.

Iniuriam aures facilius quam oculi ferunt (Publilius Syrus, Sententiae 265)
De oren verdragen onrecht gemakkelijker dan de ogen.

Iniuriam remedium es oblivio (Publilius Syrus, Sententiae 250)
Vergeten is het middel tegen de slagen van het onrecht.

Inopi beneficium bis dat, qui dat celeriter (Publilius Syrus, Sententiae 235)
Wie vlot geeft, bewijst een behoeftige tweemaal een weldaad.

Inopiae desunt multa, avaritiae omnia (Publilius Syrus, Sententiae 236; Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 108, 9)
Bij armoede ontbreekt veel, bij hebzucht alles.

Inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te (Augustinus, Confessiones 1, 1)
Onrustig is ons hart, totdat het rust vindt in U.

Io vivat nostorum sanitas
Hoezee, leve de gezondheid van de onzen.
Beginregel van bekend studentenlied.

Integer vitae scelerisque purus (Horatius, Carmina 1, 22, 1)
Van onbesproken levenswandel en vrij van schuld.

Inter amicos
Onder vrienden.

Inter arma silent leges (Vgl. Cicero, Pro Milone 4, 11)
Onder het wapengeweld zwijgen de wetten.
Zie Silent leges inter arma.

Inter canem et lupum
Letterlijk: Tussen hond en wolf (Frans: entre chien et loup); tussen licht en donker, in het schemeruurtje.

Inter spem et metum
Tussen hoop en vrees.

Inter utrumque tene (Ovidius, Metamorphoses 2, 140)
Houd koers tussen beide in; houd het midden.

Intra muros peccatur et extra (Horatius, Epistulae, 1, 2, 16)
Er wordt gezondigd binnen en buiten de muren (van Ilium), aan beide kanten is er schuld.

Inventas vitam iuvat excoluisse per artes (Vgl. Vergilius, Aeneis 6, 663)
Het is heerlijk het leven te veredelen door de vondsten der wetenschappen.

Invisa numquam imperia retinentur diu
Een gehaat bewind houdt nooit lang stand.

Invita Minerva
Tegen de wil van Minerva, d.w.z. zonder aanleg. (bijv. zich aan de studie wijden.). Minerva (Pallas Athena) is de godin van de wijsheid.

Ioannes est nomen eius (Lucas 1, 63)
Johannes is zijn naam.
Woorden die Zacharias, de vader van Johannes de Doper, op het schrijftafeltje schreef na discussie over hoe zijn zoon zou moeten heten.
Spreuk op het wapen van Puerto Rico.

Ipse dixit (Cicero, De natura deorum 1, 10)
Hij zelf, de meester, namelijk Pythagoras, heeft (het) gezegd. Hiermee meenden de leerlingen van Pythagoras hun beweringen te kunnen staven.

Ipse fecit
Hij heeft (het) zelf gemaakt.

Ipsa scientia potestas est (Francis Bacon)
Kennis op zichzelf is macht.
Zie: Nam et ipsa scientia potestas est.

Ipso facto
Door de daad zelf; feitelijk.

Ipso iure
Rechtens, van rechtswege; door het recht zelf.

Ira furor brevis est (Horatius, Epistulae 1, 2, 62)
Toorn is een korte razernij.

Ita est
Zo is het, zo staat er. Formule aan het slot van afschriften.

Ita fugias, ne praeter casam (Terentius, Phormio 768)
Vlucht zo, dat je niet je huisje voorbij rent; wees niet overijverig, zodat je je doel voorbijstreeft.

Ita lex scripta est
Zo staat het in de wet geschreven.

Ite et docete
Gaat heen en onderwijst.

Ite, missa est
Gaat, het bevel tot wegzending (van de niet gedoopten) is gegeven.
Aankondiging aan de gelovigen, tegenwoordig op het einde van de mis, vroeger op het einde van de voormis (na evangelie en preek). Hieraan ontleent de mis haar naam. Wordt soms verkeerd vertaald als: “Gaat, de mis is geëindigd”.

Iucundi acti labores (Cicero, De finibus 2, 105)
Gedane arbeid is aangenaam; na gedane arbeid is het goed rusten.

Iudis res pro veritate accipur
Een gewezen vonnis wordt als waarheid aangenomen.

Iurare in verba magistri (Horatius, Epistulae 1, 1, 14)
Zweren bij de woorden van de meester; iemands ideeën door dik en dun aanhangen en verdedigen.

Ius ac fas omne delere
Alle rechten met voeten treden.

Ius curia novit
De rechter kent het recht.

Ius suum cuique
Ieder zijn recht.
Opschrift op het gerechtsgebouw te Sneek.
Vgl. Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi.

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi (Ulpianus; D.1,1,10,pr; vgl. I.1,1)
Rechtvaardigheid is de vaststaande en voortdurende wil ieder zijn recht te geven.

Iustitia omnibus
Rechtvaardigheid voor allen.
Devies van het Amerikaanse federale district Washington D.C.

Iustitia non novit patrem nec matrem, solam veritatem spectat
Gerechtigheid hernieuwt vader noch moeder, ze kijkt alleen naar de waarheid.
Vader en moeder zijn hier figuurlijk bedoeld.
Vergelijk ook: bellum pacis pater - de oorlog is de vader van de vrede.

Iustitia, pietas, fides
Rechtvaardigheid, vaderlandsliefde, vertrouwen.
Woorden op het wapen van Suriname.

Iustus fide vivit (Zinspreuk van Joost van den Vondel.)
a. De rechtvaardige leeft door het geloof (Vgl. Habakuk 2:4; Romeinen 1:17; Galaten 3:11; Hebreeën 10:38);
b. Joost leeft van de lier (Joost leeft van zijn dichtkunst).

Terug naar begin: Navigatie

L

Labor improbus omnia vincit (Vgl. Vergilius, Georgica 1, 145/146)
Onverdroten arbeid overwint alles.

Labor omnia vincit (Vergilius, Georgica 1, 145)
Arbeid komt alle dingen te boven.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Oklahoma.

Laetum celebremus honorem (Vgl. Vergilius, Aeneis 5, 58)
Deze blijde verheffing zullen wij feestelijk vieren.

Latet anguis in herba (Vergilius, Bucolica 3, 93)
Er schuilt een addertje onder het gras.

Latinum non facit advocatum sed ornat
Het Latijn maakt de advocaat niet, maar siert hem.

Laudator temporis acti (Horatius, Ars poetica 173)
Lofprijzer van de vervlogen tijd; iemand die het altijd over “die goede oude tijd” heeft.

Laus alit artes (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 102, 14)
Lof voedt de kunsten, lof bevordert de kunsten.
Vgl. Honos alit artes.

Laus Deo
God lof!

Laus nova nisi oritur, etiam vetus amittitur (Publilius Syrus, Sententiae 293)
Als er geen nieuwe lof ontstaat, gaat zelfs de oude verloren.

Laus stultitiae (Erasmus)
Lof der zotheid.

Laus tibi, Christe
Lof zij U, Christus.

Lavabo in innocentia manus meas (Psalmus 26, 6)
Ik was mijn handen in onschuld.

Lectori salutem
Heil den lezer. Dit is de gebruikelijke aanhef van een Romeinse brief.

Legem brevem esse oportet, quo facilius ab imperitis teneatur (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 94, 38)
Een wet moet kort zijn om des te gemakkelijker door leken te worden begrepen.

Leges bonae ex malis moribus procreantur (Macrobius, Saturnalia 3, 17, 10)
Goede wetten ontstaan door slechte zeden.

Legium Magister (LM)
Meester in de rechten.

Legum servi sumus ut liberi esse possimus (Vgl. Cicero, Pro Cluentio 53, 146)
We zijn slaven van de wet om vrij te kunnen zijn.

Levis sit tibi terra
Licht zij u de aarde. Inscriptie op Romeinse grafzerken.

Lex est recti praeceptio pravique depulsio (Vgl. Cicero, De natura deorum 2, 79)
Een wet bestaat uit het voorschrijven van het goede en het afwijzen van het kwade.

Lex imperfecta
Rechtsregel zonder sanctie.

Lex posterior derogat legi priori (rechtsregel)
De latere wet ontkracht de eerdere wet.

Lex semper loquitur
De wet spreekt altijd; de wet is altijd volledig, zij kent geen leemten.

Lex specialis
Bijzondere wet

Lex superior derogat legi inferior (rechtsregel)
De hogere wet ontkracht de lagere wet.

Lex talionis
Wet van de wedervergelding (in de oudheid): oog om oog, tand om tand.

Liber amoricum
Boek, geschrift van vrienden. Werk door vrienden vervaardigd voor een speciale gelegenheid, bijv. verjaardag, jubileum, pensioen.

Liberae sunt nostrae cogitationes (Vgl. Cicero, Pro Milone 29, 79)
Onze gedachten zijn vrij; gedachten zijn (tol)vrij. Vgl. Cogitationis poenam nemo patitur.

Libertate unanimus
Eensgezind door vrijheid.
Devies op het wapen van de Nederlandse Antillen.

Licentia poetica
Dichterlijke vrijheid.

Licet esse beatus
Het is geoorloofd gelukkig te zijn.

Lilia non laborant neque nent (Vgl. Matteüs 6, 28/29)
De leliën werken niet en spinnen niet.
Devies van Bourbon.

Linquenda tellus et domus et placens uxor (Horatius, Carmina 2, 14, 21)
Eens moet je land, huis en lieve vrouw achterlaten.

Litera scripta manet
Wat geschreven is blijft; wat zwart op wit staat kan niet verloochend worden.

Longa est vita si plena est (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 93, 2)
Een leven is lang als het wel gevuld (vol daden) is.

Longae pacis mala (Iuvenalis, Saturae 6, 292)
De nadelen van een lange vrede.

Longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 6,5)
Lang is de weg door regels, kort en doeltreffend door voorbeelden.

Lucrum sine damno alterius fieri non potest (Publilius Syrus, Sententiae 297)
Het is onmogelijk winst te behalen zonder een ander schade toe te brengen.

Luctor et emergo
Ik worstel en kom boven.
Devies op het wapen van de provincie Zeeland.

Lumen mundi
Licht der wereld, zeer geleerd persoon.

Lumen umbra Dei
Het licht is de schaduw van God.

Lumina civitatis (Cicero, In Catilinam 3, 24)
Lichten van de staat. Werd gezegd van beroemde mannen.

Lupus in fabula (Terentius, Adelphoe 539)
De wolf in de fabel. Dit zegt men als iemand over wie men het heeft plotseling verschijnt. (Als men over de duivel spreekt, ziet men zijn staart.)

Terug naar begin: Navigatie

M

Magis gauderes quod habueras, quam maereres quod amiseras (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 99, 3)
Je kunt beter verheugd zijn over wat je hebt gehad, dan dat je bedroefd bent over wat je hebt verloren.

Magister Artium (M.A.)
Master of Arts.

Magister dixit
De meester heeft het gezegd. (Werd in de Middeleeuwen gezegd met betrekking tot Aristoteles.) Magister was in de Middeleeuwen een wetenschappelijke graad.

Magister iuris
Meester in de rechten.

Magni nominis umbra (Lucanus, Pharsalia 1,135)
De schaduw van een grote naam.

Maior e longinquo reverentia (Tacitus, Annales 1, 47)
Van verre is de eerbied groter.

Maior rerum mihi nascitur ordo, maius opus moveo (Vergilius, Aeneis 7, 44)
Een nog grotere stoet van gebeurtenissen doemt voor mij op, een nog grootser werk begin ik.

Maior sum quam cui possit fortuna nocere (Ovidius, Metamorphoses 6, 195)
Ik ben groter dan dat de fortuin mij zou kunnen schaden.

Maiores pennas nido (Horatius, Epistulae 1, 20, 21)
De vleugels zijn groter dan het nest. Hij mist de ruimte om zich te ontplooien.

Maiori cede
Wijk voor je meerdere.

Mala mens, malus animus (Terentius, Andria 164)
Slechte geest, slechte ziel. (Wie slecht is, handelt ook slecht.)

Malo accepto stultus sapit (Erasmus, Adagia 1, 1, 31)
Een dwaas wordt door schade en schande wijs.

Malum est consilium, quod mutari non potest (Publilius Syrus, Sententiae 362)
Slecht is het plan dat niet gewijzigd kan worden.

Malum malo proximum
De ene ramp komt vlak na de andere; een ongeluk komt zelden alleen.

Malum nullum est sine aliquo bono (Plinius Maior)
Er is geen kwaad of er is enig goed bij; er is altijd een geluk bij een ongeluk.

Malum vas non frangitur (Erasmus, Adagia 4, 2, 99)
Slecht vaatwerk breekt niet.

Manibus pedibusque
Met handen en voeten.

Manu armata
Gewapenderhand

Manu militari
Gewapenderhand, d.i. met geweld.

Manu propria
Eigenhandig.

Manum de tabula (Cicero, Ad familiares 7, 25)
De hand van het schilderij af. (Er is al genoeg aan gewerkt.)

Manus iniectio
Eigenlijk: het opleggen van de hand; dit was de Romeins-rechtelijke term voor een executie op de persoon van de schuldenaar.

Manus manum lavat (Petronius, Satiricon 45; Seneca, Apocolocyntosis 9)
De ene hand wast de andere (en zo worden beide schoon).

Manus ministra
Onmiddellijke dader, degene die een strafbaar feit pleegt waarvoor hij zelf niet strafbaar is en dat een ander hem doet plegen.

Maria omnia caelo miscere
Hemel en aarde bewegen.

Mater dolorosa
Moeder der smarten, Heilige Maagd Maria.

Materiam superabat opus (Ovidius, Metamorphoses 2, 5)
De bewerking overtrof nog het materiaal.

Matura, dum libido manet (Vgl. Terentius, Phormio 716)
Haast je, zolang de hartstocht nog bestaat; men moet het ijzer smeden als het heet is.

Maxima debetur puero reverentia (Iuvenalis, Saturae 14, 47)
De meeste eerbied is men aan een kind verschuldigd.

Maxima est vis vetustatis et consuetudinis (Cicero, Laelius de amicitia 68)
Zeer groot is de macht van routine en gewoonte.

Mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa
Door mijn schuld, door mijn schuld, door mijn grote schuld.

Me duce tutus eris (Ovidius, Ars amatoria 2, 58)
Onder mijn leiding zal je veilig zijn.

Medice, cura te ipsum (Lucas 4, 23)
Dokter, genees uzelf!

Mediis sitimus in undis (Ovidius, Metamorphoses, 9, 761)
Wij versmachten van dorst, temidden van het water.

Mediis tranquillus in undis
Rustig temidden van de golven. Lijfspreuk van prins Willem.

Medio flumine quaerere aquam
Midden in de rivier naar water zoeken; door de bomen het bos niet meer zien.

Medio tutissimus ibis (Ovidius, Metamorphoses 2, 137)
Het midden houdend, zul je het veiligst staan.

Medios esse non licet (Cicero, Ad Atticum 10, 8, 4)
Men kan niet in het midden blijven; men moet partij kiezen.

Medius fidius
Zo waarlijk helpe mij de god der Trouw.

Mel in ore, fel in corde
Honing in de mond, gal in het hart.

Memento, homo, quia pulvis es et in pulverem revertis (Vgl. Genesis 3, 19)
Bedenk, mens, dat ge stof zijt en tot stof zult wederkeren.

Memento mori
Gedenk te sterven.
Devies van de Orde der Trappisten.

Memor esto iudicii eius, sic enim erit et tuum: mihi heri, et tibi hodie (Ecclesiasticus 38, 23)
Wees indachtig dit vonnis, het zal immers ook voor jou zijn: vandaag voor mij en morgen voor jou.

Mens agitat molem (Vergilius, Aeneis 6, 727)
De geest beweegt de massa; de geest regeert de materie.
Motto van de Technische Universiteit Eindhoven.

Mens regnum bona possidet (Seneca, Thyestes 380)
Wie een goed hart heeft, bezit een koninkrijk; wie een goed hart heeft, heeft een groot bezit.

Mens sana in corpore sano (Iuvenalis, Saturae 10, 356)
Een gezonde geest in een gezond lichaam.

Meum est propositum in taberna mori (Archipoeta, Carmina Burana)
Ik ben van plan om in de kroeg te sterven.

Mihi cura futuri (Ovidius, Metamorphoses 13, 363)
De toekomst gaat mij ter harte.

Militat omnis amans, et habet sua castra Cupido (Ovidius, Amores 1, 9, 1)
Elke minnaar is soldaat en houdt zijn krijgsdienst voor Cupido.

Militiae species amor est (Ovidius, Ars amatoria 2, 233)
Liefde is een soort van krijg.

Minima crescunt
Het kleine wast.
Devies van een voormalig letterkundig gezelschap te Leiden.

Minima non curat praetor
De rechter bemoeit zich niet met kleine zaken. Een man met een leidende positie bemoeit zich niet met kleinigheden, deze laat hij over aan zijn ondergeschikten. Vgl. De minimis non curat praetor.

Mirabile auditu
Wonderlijk om te horen, haast ongelofelijk.

Mirabile dictu
Wonderlijk om te zeggen.

Mirabile visu
Wonderlijk om te zien.

Mirum in modum
Op een wonderlijke wijze.

Misericordias Domini in aeternum cantabo (Psalm 89, 2)
Ik zal de barmhartigheid van de Heer voor altijd bezingen.

Molliter ossa cubent (Ovidius, Heroides 7, Tristia 3, 3, Amores 1, 8, 108)
Zacht moge zijn gebeente rusten.

Montani semper liberi
Bergbewoners zijn altijd vrij.
Devies van de Amerikaanse deelstaat West Virginia.

Montes auri polliceri (Vgl. Terentius, Phormio 68)
Gouden bergen beloven.

Monumentum aere perennius
Een gedenkteken, duurzamer dan brons.

Mors certa, hora incerta
De dood staat vast, zijn uur niet.
Opschrift op klokken.

Mors porta vitae
De dood is de poort van het leven.

Mors porta vitae, vita porta mortis
De dood is de poort van het leven, het leven is de poort van de dood.
Teksten die boven de poort van de oude pastorie van Grouw stonden.

Mortem effugere nemo potest (Cicero, Philippicae 8, 10, 29)
Niemand kan zijn dood ontlopen.

Motu proprio
Uit eigen beweging. Schrijven dat de paus uit eigen beweging zendt en dat dikwijls een gunst bevat.

Multa non multum
Velerlei, niet veel.

Multis e gentibus vires
Kracht uit vele volkeren.
Devies op het wapen van de Canadese provincie Saskatchewan.

Multis undique periculis cincti sumus
De gevaren omringen ons van alle kanten.

Multum legendum est, non multa
Veel moet je lezen, niet velerlei.
Je moet in de diepte lezen, niet in de breedte. Je moet diepgaand lezen, niet velerlei.

Multum, non multa (Plinius Minor, Epistulae 7, 9, 16 en Quintilianus, Institutio oratoria 10,1)
Veel, niet velerlei. Zie ook: Aiunt multum legendum esse, non multa

Munit haec et altera vincit
De een trekt muren op en de ander overwint.
Devies op het wapen van de Canadese provincie Nova Scotia (Nieuw-Schotland).

Mundus vult decipi, ergo decipiatur (Gian Pietro Caraffa, die later paus Paulus IV werd)
De wereld wil bedrogen worden, laat haar dan bedrogen worden.

Musis sacrum
Aan de muzen gewijd. Naam van concertzalen, onder andere die van Arnhem.

Mutatis mutandis
Met de (voor een ander geval) nodige veranderingen.

Mutua fides
Wederzijdse trouw, letterlijk: op ruil gegeven.

Terug naar begin: Navigatie

N

Nam castum esse decet pium poetam
Ipsum versiculos nihil necesse est (Catullus, Carmina 16, 5/6)
Want een rechtschapen dichter moet zelf eerbaar zijn, maar voor gedichtjes is dat helemaal niet nodig.

Nam et ipsa scientia potestas est (Francis Bacon, Meditationes sacrae 11)
Kennis op zichzelf is immers macht.

Narratio argentea, silentium vero aureum est
Spreken is zilver, maar zwijgen is goud.

Natura artis magistra
De natuur is de leermeesteres der kunsten. (Volledige naam van de dierentuin Artis in Amsterdam, opgericht in 1838. Tevens opschrift op de toegangspoort)

Natura docet
De natuur onderwijst.

Natura in omnium animis notionem Dei impressit
De natuur heeft in de harten gegrift dat er een God bestaat.

Natura nihil agit frustra
De natuur doet niets voor niets.

Natura non facit saltum
De natuur maakt geen sprong, de natuur werkt volgens het beginsel van de geleidelijkheid.

Natura paucis contenta
De natuur is met weinig tevreden.

Naturalia non sunt turpia, modo occulante fiant
Het natuurlijke is niet schandelijk, als het maar in het verborgene gebeurt.

Naturam expellas furca, tamen usque recurret (Horatius, Epistulae 1, 10, 24)
Al verdrijf je de natuur met geweld, steeds zal zij weer snel terugkeren.

Navigare necesse est
Varen is noodzakelijk.
Spreuk der Hanze.

Navigare necesse est, vivere non est necesse (Plutarchus)
Varen is noodzakelijk, in leven blijven niet.
Dit zijn de woorden van Pompejus, toen hij met een graantransport naar Rome door storm overvallen werd.
Tevens opschrift boven de ingang van het gildehuis van de schippers te Bremen.

Navita de ventis, de tauris narrat arator; enumerat miles vulnera, pastor oves (Propertius, Elegiae 2, 1)
De schipper praat over de winden, de ploeger over zijn ossen; de soldaat somt zijn wonden op, de herder zijn schapen.

Ne bis in idem (Gaius, Instutiones 4, 108)
Geen tweede maal een proces over dezelfde zaak.
Niemand kan andermaal voor hetzelfde feit worden vervolgd. (Vgl. art. 68 Sr.)

Ne quid nimis (Terentius, Andria 61)
Niets te zeer; nooit overdrijven; alles met mate.
Latijnse vertaling van het Griekse opschrift op de tempel van Apollo te Delphi.

Ne sus Minervam doceat (Vgl. Cicero, Academica 1, 5; Ad familiares 9, 18)
Laat het varken Athena (de godin van de wijsheid) niet onderwijzen.

Ne varietur
Hij mag niet veranderd worden. Gezet achter handtekeningen op documenten.

Nec dominus, nec servus
Meester noch knecht. Lijfspreuk van de Franeker hoogleraar chemie en medicijnen Gadso Coopmans (1746-1810).

Nec lusisse pudet, sed non incidere ludum (Horatius, Epistulae, 1, 14, 36)
Het is geen schande gespeeld te hebben, maar wel om geen einde te maken aan het spel.
Motto van Hildebrands “Camera Obscura”.

Nec plus ultra
(Tot hiertoe) en niet verder. Als spreekwoord en zinspreuk: hoger kan men niet, onovertroffen, het allerbeste.

Nec scire fas est omnia (Horatius, Carmina 4, 4, 22)
Het is ook niet geoorloofd alles te weten.

Nec tecum possum vivere, nec sine te (Martialis, Epigrammaton 12, 46, 2)
Ik kan niet met jou leven, en ook niet zonder jou. Zie ook: Difficilis, facilis, iucundus, acerbus es idem: nec tecum possum vivere, nec sine te.

Necesse est multos timeat, quem multi timent (Laberius bij Seneca, De ira 2, 11, 3; Publilius Syrus, Sententiae 217)
Het is onvermijdelijk dat iemand voor wie velen bang zijn, zelf bang is voor velen.

Neglecta solent incendia sumere vires (Horatius, Epistulae 1, 18, 85)
Een brand waarop men geen acht slaat neemt snel toe in heftigheid.

Neglectis urenda filix innascitur agris (Horatius, Sermones 1, 3, 37)
Op verwaarloosde akkers schiet het onkruid, dat verdelgd moet worden, wortel.

Necessitas frangit legem
Nood breekt wet.

Negotium populo Romano melius quam otium committi (Appius Claudius)
Het Romeinse volk vertrouwt meer op werkzaamheid dan op ledigheid.

Nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit (Horatius, Epistulae 1, 1, 39)
Niemand is zo wild, dat hij niet getemd kan worden.

Nemo ante mortem beatus
Niemand (kan) voor zijn dood gelukkig (genoemd worden). Zie ook: Dicique beatus ante obitum nemo supremaque funera debet.

Nemo prudens punit quia peccatum est, sed ne peccetur (Plato bij Seneca, De ira 1, 19, 7; Publilius Syrus, Sententiae 222)
Een verstandig man straft niet omdat gezondigd is, maar opdat niet gezondigd worde.

Nemo sibi vivit, et nemo sibi moritur (Romeinen 14, 7)
Niemand leeft voor zichzelf, en niemand sterft voor zichzelf. Vgl. Non nobis solum nati sumus.

Nemo in amore videt (Propertius, Elegiae 2, 14, 18)
In de liefde ziet niemand; Liefde maakt blind.

Nemo iudex idoneus in propria causa
Niemand is als rechter geschikt in eigen zaak.

Nemo fere saltat sobrius, nisi forte insanit (Cicero, Pro Murena 6, 13)
Niemand die nuchter is, gaat zomaar dansen of hij moet toevallig krankzinnig zijn.

Nemo laeditur nisi a se ipso
Niemand wordt gekwetst dan door zichzelf.

Nemo malus felix (Iuvenalis, Saturae 4, 8)
Niemand die slecht is, is gelukkig.

Nemo me impune lacessit
Niemand tergt mij zonder gevaar.
Devies op het wapen van Schotland.

Nemo mortalium omnibus horis sapit (Plinius Maior)
Geen sterveling is te allen tijde wijs.

Nemo plus transferre potest quam ipse habet (Rechtsregel: nemo plus-beginsel)
Niemand kan meer (recht) overdragen dan hij zelf heeft.

Nemo repente fit summus
Niemand wordt ineens de eerste; men klimt slechts geleidelijk op.

Nemo repente fuit turpissimus (Iuvenalis, Saturae 2, 83)
Niemand is zomaar ineens slecht geworden.

Nemo sine cruce
Niemand is zonder kruis; ieder huisje heeft zijn kruisje.
Tekst op gevelsteen van het Martenahuis in Franeker.

Nemo sine vitiis nascitur
Niemand wordt zonder gebreken geboren.

Nemo solus satis sapit (Plautus, Miles gloriosus 885)
Niemand weet alleen genoeg.

Neque enim quisquam est tam malus ut videri velit (Quintilianus, Institutio oratoria 3, 8, 44)
En niemand is immers zó slecht dat hij als zodanig beschouwd wil worden.

Nervus rerum
De pees (het motief of de beweegkracht) van alle ondernemingen: het geld.

Nescire quaedam magna pars sapientiae est (Hugo de Groot)
Sommige dingen niet te weten is een groot deel van de wijsheid.

Nescis quid vesper vehat
Je weet niet wat de avond brengt.

Nescitis qua hora Dominus veniet (Vgl. Matteüs 24, 42)
Jullie weten niet op welk uur de Heer zal komen.
Tekst boven het uurwerk op de kathedraal van Trier.

Ni (si) fallor
Als ik me niet vergis.

Nihil ad rem
Het doet niets ter zake.

Nihil agere delectat (Cicero, De oratore 2, 24)
Het is plezierig niets te doen.

Nihil desperandum
Er moet niet worden gewanhoopt.

Nihil est ab omni parte beatum (Horatius, Carmina 2, 16, 27/28)
Niets is in elk opzicht heerlijk.

Nihil est incertius vulgo (Cicero, Pro Murena 36)
Niets is wispelturiger dan het grote publiek.

Nihil obstat
Er staat niets in de weg. Woorden die een Rooms-Katholieke censor gebruikt om aan te geven, dat een boek niets tegen geloof of zeden bevat.

Nihil semper floret
Niets bloeit eeuwig.

Nihil sine causa
Niets (is) zonder oorzaak.

Nihil sub sole novum (Prediker 1, 9)
Er is niets nieuws onder de zon.

Nil actum reputa si quid superest agendum (Vgl. Lucanus, Pharsalia)
Beschouw niets als een afgedane zaak indien er nog wat te doen overblijft.

Nil desperandum (Horatius, Carmina 1, 7, 27)
Niets te wanhopen.

Nil homini certum est (Ovidius, Tristia 5, 5, 27)
Niets is voor een mens zeker.

Nil mortalibus arduum est (Horatius, Carmina 1, 3, 37)
Niets is voor stervelingen moeilijk.

Nil tam difficile est quin quaerendo investigari possiet (Terentius, Heautontimorumenos 675)
Niets is zo moeilijk dat het niet door zoeken gevonden kan worden.

Nil sine magno vita labore dedit mortalibus (Horatius, Sermones 1, 9, 59/60)
Het leven heeft de stervelingen niets gegeven zonder grote moeite.

Nil sine numine (Vgl. Vergilius, Aeneis, 2, 777)
Niets zonder goddelijke macht.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Colorado.

Nil volentibus arduum
Niets is (te) moeilijk voor hen die willen. Naam van een voormalig Amsterdams kunstgenootschap.

Nitimur in vetitum semper cupimusque negata (Ovidius, Amores 3, 4, 17)
We streven steeds naar wat verboden is en begeren wat ons ontzegd is.

Nobillissima Gallorum gens
Het zeer edele volk der Fransen.
Aanvangswoorden van een encycliek van paus Leo XIII.

Nobilitas sola est atque unica virtus (Iuvenalis, Saturae 8, 20)
Enkel en alleen de deugd is adeldom; de enige adel is ziele-adel.

Nolens volens
Of men wil of niet, goed- of kwaadschiks (Letterlijk: niet-willend willend).
Dit gezegde is niet klassiek.

Noli me tangere (Johannes 20, 17)
Raak me niet aan. Dit zei Jezus na zijn opstanding tegen Maria Magdalena bij hun ontmoeting bij het lege graf. Dit is tevens de naam van het plantje Mimosa pudica (kruidje-roer-mij-niet).

Noli turbare circulos meos (Valerius Maximus, Factorum ac dictorum memorabilium 8, 7)
Maak mijn cirkels niet in de war. Dit zouden de woorden zijn die Archimedes gesproken zou hebben tot een Romeinse soldaat die hem bij de inneming van Syracuse (212 v.Chr.) kwam neersteken, terwijl hij gebogen zat over zijn in het zand op de vloer getekende figuren. Dit is een voorbeeld van “professorale verstrooidheid”.

Nolite iudicare, ut non iudice mini (Matteüs 7, 1)
Oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld wordt.

Nomen est omen (Vgl. Plautus, Persa 625)
De naam is een voorteken.

Nomen et omen (Vgl. Plautus, Persa 625)
Naam en tevens voorteken.

Nomen sit omen (Vgl. Plautus, Persa 625)
De naam zij een voorteken.

Nomen nescio (N.N.)
Ik weet de naam niet. N.N. wordt gebruikt als aanduiding van iemand die onbekend moet blijven.

Nomina sunt odiosa
Namen zijn hatelijk; noem liever geen namen. (Ik wil niet persoonlijk worden, al heb ik wel personen op het oog.)

Non cuiuis homini contingit adire Corinthum (Horatius, Epistulae 1, 17, 36)
Het valt niet iedereen te beurt naar Corinthe (een plaats van weelde en vermaak) te gaan.

Non decet
Het is niet passend.

Non est ad astra mollis e terris via (Seneca, Hercules Furens 437)
De weg van de aarde naar de sterren is niet gemakkelijk.

Non est ars quae ad effectum casu venit (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 29, 3)
Wat door toeval tot uitwerking komt, is geen kunst.

Non expedit
Het is niet raadzaam.
Oproep van paus Pius IX, na de verovering van de Kerkelijke Staat, om niet aan de Italiaanse verkiezingen deel te nemen; ingetrokken in 1919.

Non fui, non sum, non curo
Ik heb niet bestaan, ik besta niet, ik bekommer me er niet om.

Non liquet (N.L.)
De zaak is niet duidelijk; ik onthoud me van een beoordeling. Romeinse formule om een blanco stem uit te brengen.

Non nobis solum nati sumus (Cicero, De officiis 1, 22)
Wij zijn niet voor onszelf alleen geboren. Vgl. Nemo sibi vivit, et nemo sibi moritur.

Non omnes qui habent citharam sunt citharoedi (Varro, De re rustica 2, 1, 3)
Niet iedereen die een gitaar heeft is een gitarist.

Non omnia possumus omnes (Vergilius, Bucolica 8, 63)
Wij kunnen niet allen alles.
Ieder heeft zijn eigen talent.

Non placet
Het behaagt niet: tegen!; ik ben ertegen.
Formule bij verwerping van voorstel.

Non plus ultra
Niet nog verder; onovertrefbaar; zonder weerga.

Non possidentem multa vocaveris recte beatum (Horatius, Carmina 4, 9, 45/46)
Het is niet juist iemand die veel bezit gelukkig te noemen.

Non possumus!
Wij kunnen het niet; wij kunnen er niet mee instemmen.
Vgl. Handelingen 4, 20: want wij kunnen niet nalaten te spreken hetgeen wij gezien en gehoord hebben.
Formule waarvan de curie zich bedient bij weigering van eisen van de wereldlijke overheid.
Wordt ook gebruikt als formule voor een principiële weigering, bij voorbeeld bij de weigering van de rechterzijde om aan de grondwetsherziening van 1887 mee te werken, zolang aan het bijzonder onderwijs geen recht gedaan werd.

Non possumus non loqui! (Vgl. Handelingen 4, 20)
Wij mogen niet meer zwijgen.

Non quaerit aeger medicum eloquentem (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 75, 6)
Een zieke vraagt niet om een welsprekende arts.

Non quia difficilia sunt non audemus, sed quia non audemus difficilia sunt (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 104, 26)
Het is niet zo dat de dingen moeilijk zijn omdat we ze niet wagen, maar omdat we ze niet wagen zijn ze moeilijk.

Non relinquetur hic lapis super lapidem (Matteüs 24, 2)
Hier zal niet een steen op de andere steen gelaten worden.

Non scholae, sed vitae discimus
Wij leren niet voor de school, maar voor het leven. Zie: Non vitae, sed scholae discimus.

Non semper ea sunt, quae videntur (Phaedrus, Fabulae)
De dingen zijn niet altijd zoals ze schijnen te zijn.

Non semper Saturnalia erunt (Seneca, Apocolocyntosis 12)
Het zal niet altijd saturnaliën zijn. De saturnaliën waren de feestdagen van Saturnus en werden gevierd van 17 t/m 19 december. Het was een vrolijk feest waarbij de slaven vrij hadden en door hun heer werden bediend.

Non sequitur
Dat volgt er niet uit; dat is een onjuiste gevolgtrekking. (Bij een onjuiste conclusie.)

Non, si male nunc, et olim sic erit (Horatius, Carmina 2, 10, 17/18)
Als het nu slecht gaat, hoeft het in de toekomst nog niet zo te gaan.

Non sis familiaris alicui mulieri, sed in communi omnes bonas mulieres Deo commenda. (Thomas a Kempis, De imitatione Christi 1, 8, 1)
Wees niet gemeenzaam met enige vrouw, maar beveel in het algemeen alle goede vrouwen aan God.

Non solus
Niet eenzaam.
Devies van Elsevier.

Non sum qualis eram (Horatius, Carmina 4, 1, 3)
Ik ben niet zoals ik was.

Non tali auxilio (Vergilius, Aeneis 2, 521)
Niet met dergelijke hulp; niet met zo'n soort helper.

Non videntur qui errant consentire (D.50,17,116,2)
Zij die dwalen worden geacht geen wilsovereenstemming te hebben.

Non vitae sed scholae discimus (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 106, 12)
Wij leren niet voor het leven, maar voor de school.

Nondum omnium dierum sol occidit (Livius, Ab urbe condita 39, 26)
De zon van alle dagen gaat nog niet onder.
Het einde der dagen is nog niet gekomen.

Nonumque prematur in annum (Horatius, Ars poetica 388)
(Het geschrift) worde bewaard tot het negende jaar, d.i. haast u niet met het in 't licht te geven. Men moet aan een gedicht onophoudelijk vijlen.

Nos sumus tempora: quales sumus, talia sunt tempora (Augustinus, Sermones 80)
Wij zijn de tijden: zoals wij zijn, zo zijn de tijden. Wij maken zelf de tijden, goede tijden of slechte tijden.

Nosce te ipsum
Leer jezelf kennen; ken uzelf.
Naar de Griekse inscriptie op de tempel van Apollo te Delphi.

Nota bene (N.B.)
Let wel!; ironisch: nu nog mooier!

Notetur nomen
Let op de naam.

Novus ordo seclorum
Een nieuwe rij van eeuwen; een nieuw tijdperk.
Devies op de keerzijde van het grootzegel van de Verenigde Staten van Amerika.

Nuda veritas (Horatius, Carmina 1, 24, 7)
De naakte waarheid.

Nulla aetas ad discendum sera
Men is nooit te oud om te leren.

Nulla calamitas sola
Een ongeluk komt zelden alleen.

Nulla certa domus
Nergens is een vaste woonplaats.

Nulla dies sine linea (Vgl. Plinius Maior, Naturalis historiae 35, 84)
Geen dag zonder penseelstreek (of pennestreek). De Griekse schilder Apelles liet geen dag voorbijgaan zonder dat hij de kunst ook maar met een penseelstreek beoefende.

Nulla poena sine praevia lege poenali
Geen straf zonder voorafgaande wettelijke strafbepaling. (Vgl. art. 7 EVRM, art. 16 Gr.w., art. 1 Sr.)

Nulla ratione
Op generlei wijze.

Nulla regula sine exceptione
Geen regel zonder uitzondering.

Nulli secundus
Voor niemand onderdoend. Letterlijk: voor niemand de tweede.

Nulla tenaci invia est via
Voor de volhouder is geen weg onbegaanbaar.
Motto van de voormalige Nederlandse automobielfabriek Spyker en van de huidige Nederlandse sportwagenfabrikant Spyker.

Nullis amor est medicabilis herbis (Ovidius, Metamorphoses 1, 523)
Tegen de liefde is geen kruid gewassen.

Nullumst iam dictum quod non dictum sit prius (Terentius, Eunuchus, Prologus 41)
Niets wordt nu gezegd wat niet al eerder gezegd is.

Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit (Aristoteles bij Seneca, De tranquillitate animi 17, 10)
Er is nimmer een grote geest geweest zonder een bijmenging van waanzin.

Nullum saeculum magnis ingeniis clausum est (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 102, 22)
Er is geen generatie uitgesloten van grote talenten.

Nullus est liber tam malus, ut non aliqua parte prosit (Plinius Minor)
Geen boek is zo slecht dat het niet op een of andere wijze van nut is.

Numquam aliud natura, aliud sapientia dicit (Iuvenalis, Saturae 14, 321)
Nooit zegt de natuur dit en de wijsheid dat.

Nunc aut numquam
Nu of nooit.

Nunc est bibendum, nunc pede libero pulsande tellus (Horatius, Carmina 1, 37, 1/2)
Nu moeten we drinken, nu met zwierende voet over de aarde dansen.

Nunc vino pellite curas (Horatius, Carmina 1, 7, 31)
Verdrijft nu met wijn de zorgen.

Nuptias non concubitus, sed concensus facit (D.35,1,15; D.50,17,30)
Niet de bijslaap, maar de overeenstemming brengt het huwelijk tot stand.

Terug naar begin: Navigatie

O

O crux, ave, spes unica
O kruis, onze enige hoop, wees gegroet.

O curas hominum! O quantum est in rebus inane! (Persius)
O menselijke zorgen! O, hoeveel futiliteiten zijn er in deze wereld!

O fallacem hominum spem fragilemque fortunam (Cicero, De oratore 3, 2, 7)
Ach, hoe bedrieglijk is toch de hoop der mensen en hoe broos is hun lot!

O fortunates nimium, sua si bona norint, agricolas (Vergilius, Georgica, 2, 458/459)
O boeren, overmatig gelukkigen, als ze tenminste hun geluk zouden kennen.

O imitatores, servum pecus (Horatius, Epistulae 1, 19, 19)
O nabootsers, julie slaafse kudde schapen.

O tempora, o mores (Cicero, Catilina 1, 1, 2, De domo sua 137, Pro Deiotaro 31)
O tijden, o zeden! Klacht van Cicero over de verdorvenheid van zijn tijd.

O sancta simplicitas!
Oh, heilige eenvoud! (In het bijzonder bij verbazing over domheden.)

Obiter (dictum)
Terloops (gezegd).

Obsequium amicos, veritas odium parit (Terentius, Andria 68)
Met meegaandheid maak je vrienden, met waarheid haat.

Occasio facit furem
De gelegenheid maakt de dief.

Oculum pro oculo, dentem pro dente (Exodus 21, 24; Leviticus 24, 20; Deuteronomium 19, 21; Matteüs 5, 38)
Oog om oog, tand om tand.

Oderint, dum metuant (Accius, Atreus; Suetonius, Vita Gai 30; Cicero, De officiis 1, 97 en Pro Sestio 48, 102; Seneca, De clementia 1, 12, 4 en 2, 2, 2 en De ira 1, 20, 4)
Laat ze me maar haten, zolang ze me vrezen.
Devies van de Romeinse keizer Caligula.

Oderint, dum probent (Suetonius, Vita Tiberi 59; Seneca, De ira 1, 20, 4)
Laat ze me maar haten, zolang ze mij waarderen.
Devies van de Romeinse keizer Tiberius.

Odero, si potero; si non, invitus amabo (Ovidius, Amores 3, 11, 35)
Ik zal haten als ik kan en anders zal ik tegen mijn zin beminnen.

Odi et amo. Quare id faciam, fortasse requiris. Nescio. Sed fieri sentio et excrucior. (Catullus, Carmina 85)
Ik haat en bemin. Waarom ik dat doe, vraag je misschien. Ik weet het niet. Maar dat het gebeurt, voel ik en ik word erdoor gekweld.

Odi profanum vulgus et arceo (Horatius, Carmina, 3, 1, 1)
Ik haat het oningewijde gemeen en weer het.

Officium nobile
Voorname, hoogstaande plicht; het edele beroep. (Wordt wel gezegd van de advocatuur.)

Oleum et operam perdere
Lampolie (tijd) en moeite verliezen (vruchteloos besteden.)

Omen accipio
Ik aanvaard dit als een (goed) voorteken.

Omne animal se ipsum diligit (Cicero, De finibus 5, 9, 24)
Elk levend wezen heeft zichzelf lief.

Omne malum vino cantuque levato (Horatius, Epodes 13, 17)
Elk leed moet verlicht worden door wijn en gezang.

Omne solum forti patria est (Ovidius, Fasti 1, 493)
Voor een dapper persoon is elk stukje grond vaderland.

Omne tulit punctum qui miscuit utile dulci (Horatius, Ars poetica 343)
Wie het nuttige aan het aangename paart, krijgt de meeste bijval.

Omne vivum ex ovo (William Harvey)
Al het levende (ontstaat) uit een ei.

Omnes vulnerant, ultima necat
Alle (uren) verwonden, het laatste (uur) doodt.
Opschrift op klokken.

Omnia fausta
Alles goeds.

Omnia iam fient, fieri quae posse negabam (Ovidius, Tristia 1, 8, 7)
Alles waarvan ik zei dat het niet zou gebeuren, zal nu geschieden.

Omnia mea mecum porto
Al het mijne draag ik bij mij; alles wat (werkelijk) van mij is, mijn geestelijk bezit, draag ik bij mij. Toegeschreven aan de Griekse filosoof Bias, een van de Zeven Wijzen.

Omnia mors aequat (Claudianus, De raptu Proserpinae 2, 302)
De dood maakt iedereen gelijk.

Omnia mutantur, nos et mutamur in illis (Keizer Lotharius I)
Alles verandert en wij veranderen mee.

Omnia mutantur, nihil interit (Ovidius, Metamorphoses 15, 165)
Alles verandert, niets gaat ten onder.

Omnia vincit amor, et nos cedamus amori (Vergilius, Bucolica 10, 69)
Liefde overwint alles, laten wij ons ook overgeven aan de liefde.

Omnibus idem
Voor allen dezelfde, ieder op dezelfde wijze bejegenend.
Devies van P.C. Hooft naar Vergilius, Aeneis, 10, 112: Koning Jupiter is omnibus idem.

Omnibus innatum est in animo quasi insculptum esse Deum
Allen is het geloof aan God aangeboren.

Omnis amans amens
Iedere minnaar is een dwaas.

Omnis ars natura imitatio est
Elke kunst is een nabootsing van de natuur.

Omnis cellula a cellula (Rudolph Virchow)
Elke cel komt voort uit een andere cel.

Omnis homo mendax (Psalm 116, 11)
Ieder mens is leugenachtig; alle mensen zijn leugenaars; stel je betrouwen niet op de mens, maar op God.

Omnium consensu
Met aller instemming; volgens algemeen gevoelen.

Operae pretium (est)
Het is de moeite waard.

Ora et labora
Bid en werk.

Ora pro nobis (O.P.N.)
Bid voor ons.

Orate et vigilate
Bidt en waakt.

Oratio pro domo (sua)
Redevoering ten bate van zijn (eigen) huis.
Titel van de rede van Cicero na zijn terugkeer uit ballingschap voor de wederopbouw van zijn huis. Figuurlijk: pleidooi in zijn eigen belang.

Orator est vir bonus, dicendi peritus (Quintilianus, Institutio oratoria 12, 1, 1).
Een redenaar is een man van aanzien, bedreven in het spreken.

Ossa nudat
Letterlijk: Hij ontbloot zijn beenderen; hij is zo mager als een ontbloot been.

Otium cum dignitate
Rust met waardigheid, d.i. een eervolle rust na een welbesteed leven.

Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 82, 3)
Vrije tijd zonder literatuur is de dood en de begrafenis van een levend persoon.

Ovem lupo committere (Terentius, Eunuchus 832)
Een schaap aan een wolf toevertrouwen.

Terug naar begin: Navigatie

P

Pace et Justitia
Door vrede en gerechtigheid.
Opschrift boven de ingang van het stadhuis van Leeuwarden.

Pacta servanda (sunt)
Overeenkomsten moeten nagekomen worden. Vgl. art. 1374 lid 1 oud BW: “Alle wettiglijk gemaakte overeenkomsten strekken dengenen die dezelve hebben aangegaan tot wet.”

Paete, non dolet (Plinius Minor, Epistulae 3, 16, 6)
Paetus, het doet geen pijn. Nadat de Romeinse vrouw Arria zichzelf had doorgestoken, reikte zij haar man Paetus de dolk aan en zei deze woorden tot hem om hem aan te moedigen ook zelfmoord te plegen na een mislukte samenzwering tegen keizer Claudius.

Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas regumque turres (Horatius, Carmina 1, 4, 13/14)
De bleek makende dood betreedt met gelijke voetstap de hutten der armen en de paleizen der koningen.

Palma sub pondere crescit
De palmboom groeit tegen de verdrukking in.

Panem et circenses (Iuvenalis, Saturae 10, 81)
Brood en spelen. Volgens Juvenalis was dat het enige wat het Romeinse volk van de keizer verlangde.

Pange lingua
Bezing, o tong!

Parcere subiectis et debellare superbos (Vergilius, Aeneis 6, 853)
De onderworpenen ontzien en de hoogmoedigen volkomen overwinnen.

Pars pro toto
Deel voor het geheel. Voorbeeld: De vloot is met 5000 koppen bemand.

Pars sanitatis velle sanari fuit (Seneca, Phaedra 249)
Gezond willen worden is een deel van het genezingsproces.

Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus (Horatius, Ars poetica 139)
De bergen zijn in barensnood, er wordt een belachelijke muis geboren.
Dit wordt gezegd van iemand die grote dingen belooft, waarvan weinig tot stand komt.

Patria est communis parens omnium nostrum (Vgl. Cicero, In Catilinam 1, 7, 17)
Het vaderland is de gemeenschappelijke ouder van ons allen.

Parva sub ingenti (Vergilius, Georgica 2, 19)
De kleine onder (bescherming van) de grote.
Devies op het wapen van de Canadese provincie Prince Edward Island.

Pater patriae
Vader des vaderlands.
Titel die de Romeinen gaven aan Cicero, Caesar, Augustus en Trajanus.

Patres conscripti
Op de lijst geschreven vaderen; aanspreektitel van de leden van de Romeinse senaat; “vroede vaderen”.

Pauper ubique iacet (Ovidius, Fasti 1, 218)
De arme is nergens in tel.

Pauperis est numerare pecus (Ovidius, Metamorphoses 13, 824)
Het is iets voor een arme z'n vee te tellen (een rijke hoeft dat niet te doen)

Pax Domini sit semper vobiscum
De vrede des Heren zij altijd met u.

Pax et iustitia
Vrede en gerechtigheid.
Zinspreuk van de Rooms-Duitse keizer Frederik I, bijgenaamd Barbarossa (circa 1123-1190).
Devies op het wapen van Sint-Vincent en de Grenadines.

Pax huic domui et omnibus habitantibus in ea
Vrede voor dit huis en al zijn bewoners.

Pax intrantibus, salus transeuntibus
Vrede voor wie binnentreden, heil voor wie voorbijgaan.

Pax optima rerum
Vrede (is) het beste der dingen.

Pax tamen interdum est, pacis fiducia numquam (Ovidius, Tristia 5, 2, 71)
Soms heerst er vrede, maar die is nooit gegarandeerd.

Pax tecum (Richteren 6, 23)
Vrede zij met u; vrede voor jou.

Pax vobiscum (Genesis 43, 23)
Vrede zij met u; vrede voor jullie.

Pectus est quod disertos facit (Quintilianus, Institutio oratoria 10, 7, 15)
Het is het hart dat welsprekend maakt.

Pecunia causa
Ter wille van het geld.

Pecunia nervus belli
Geld is de zenuw van de oorlog.

Pecunia non olet (Vgl. Suetonius, Vita divi Vespasiani 23)
Geld stinkt niet. (Alle wegen tot rijkdom zijn geoorloofd.) Toegeschreven aan keizer Vespasianus n.a.v. de opbrengst van de belasting op de openbare privaten.

Pecunia si uti scias, ancilla est, si nescias, domina (Publilius Syrus, Sententiae 47)
Als je het weet te gebruiken is geld een slavin, anders is het een heerseres.

Pendere lite
Terwijl het proces gaande is. (Hangende het geschil.)

Per angusta ad augusta
Door lijden tot heerlijkheid; na lijden verblijden.

Per aspera ad astra
Door het moeilijke naar de sterren; langs rotspaden naar de sterren; ondanks grote moeilijkheden naar de overwinning; door lijden tot glorie.
Devies van Gouda.

Per crucem ad lucem
Door het kruis tot het licht.

Per omne fas et nefas
In al het goede en kwade; door dik en dun.

Per pedes apostolorum
Te voet, zoals de apostelen.

Per risum multum debes cognoscere stultum
Aan zijn vele lachen kan men de dwaas herkennen.

Per varios usus artem experientia fecit (Manilius)
Door afwisselende ervaringen heeft oefening kunst gebaard.

Periculum in mora (P.I.M.)
Er is gevaar bij uitstel.

Perfer et obdura (Ovidius, Ars amatoria 2, 178, Amores 3, 11a, 7, Tristia 5, 11, 7)
Verdraag en volhard.

Perfer et obdura! Dolor hic tibi proderit olim. (Ovidius, Amores 3, 11a, 7)
Verdraag en volhard! Eens zal dit verdriet jou tot voordeel strekken.

Perfer et obdura; multo graviora tulisti, eripuit cum me principis ira tibi (Ovidius, Tristia 5, 11, 7)
Verdraag en volhard; veel ergere dingen heb je verdragen.

Perfer et obdura: postmodo mitis erit (Ovidius, Ars amatoria 2, 178)
Verdraag en volhard: daarna zal zij vriendelijk zijn.

Perinde ac cadaver
Als een lijk. Gehoorzaamheid perinde ac cadaver: kadaverdiscipline.

Petite, et dabitur vobis; quaerite et invenietis; pulsate, et aperietur vobis (Matteüs 7, 7)
Vraagt en u zal gegeven worden, zoekt en gij zult vinden, klopt en u zal opengedaan worden.

Pia fraus (Ovidius, Metamorphoses, 9, 711)
Vroom (trouwhartig, liefdevol) bedrog; leugentje om bestwil

Pia vota
Trouwe gebeden, vrome wensen (met bijbetekenis: die wel niet vervuld zullen worden).

Piae memoriae
Tot toegewijde nagedachtenis; zaliger gedachtenis.

Piscem natare doces (Erasmus, Adagia 3, 6, 19)
Je leert een vis zwemmen. (Je leert iemand iets dat hij al kent)

Pisces natare oportet (Petronius, Satiricon 39)
Vissen behoren te zwemmen; vis moet zwemmen (bij vis hoort een glas bier of wijn).

Plenus sacculus est aranearum (Catullus, Carmina 13, 8)
De geldbuidel is vol spinnenwebben (leeg).

Plenus venter facile de ieiuniis disputat (Hieronymus, Brieven 58,2)
Een volle buik kan makkelijk over het vasten redeneren.

Plenus venter non studet libenter
Een volle maag studeert niet graag.

Plumbeo gladio iugulari
Met zwakke bewijzen weerlegd worden. Letterlijk: Met een loden zwaard vermoord worden.

Plurale tantum
Woord dat alleen in het meervoud voorkomt. Het tegenovergestelde heet singulare tantum.

Plus ultra
Nog verder.
Lijfspreuk van de Rooms-Duitse keizer Karel V van Habsburg (1500-1558). Op het zegel van Karel V staan twee zuilen en de spreuk “plus ultra”. De twee zuilen verbeelden de zuilen van Hercules bij de Straat van Gibraltar die voorzien zouden zijn van de tekst “non plus ultra”, niet verder dan hier. Bij de ontdekking van Amerika werd hieraan voorbij gegaan.

Plus vident oculi quam oculus
Ogen zien meer dan één oog; twee ogen zien meer dan één.

Poeta nascitur, non fit
Een dichter wordt geboren, niet gemaakt.

Poeta nascitur, orator fit
Een dichter wordt geboren, een redenaar gemaakt.

Pons asinorum
Ezelsbruggetje.

Populus me sibilat, at mihi plaudo ipse domi (Horatius, Sermones 1, 1, 66/67)
Het volk fluit mij uit, maar ik applaudisseer thuis voor mijzelf.

Porta patet, cor magis
De deur staat open, het hart nog meer.
Oude cisterciënzer monniksgroet waarmee pelgrims en gasten aan de poort van het klooster welkom werden geheten.

Possunt, quia posse videntur (Vergilius, Aeneis 5, 231)
Ze kunnen het, omdat het schijnt alsof ze het kunnen.

Post bellum auxilium
Hulp na de oorlog; mosterd na de maaltijd.

Post factum nullum consilium
Na de daad helpt geen beraad.

Post festum
Na het feest; als mosterd na de maaltijd.

Post hoc, ergo propter hoc (drogreden)
Daarna en derhalve daarom; hierop volgend en dus hieruit volgend.

Post nubila lux
Na de nevelen het licht (na regen komt zonneschijn).

Post nubila Phoebus
Na wolken komt zonneschijn (na regen komt zonneschijn.)

Potior est conditio possidentis (rechtsregel)
De bezitter bevindt zich in een bevoorrechte positie. (De bezitter wordt immers geacht de rechthebbende te zijn.)

Potior est, qui prior est
Wie het eerst komt, wie het eerst maalt.

Potius amicum quam dictum perdere (Quintilianus, Institutio oratoria 6, 3, 28)
Beter een vriend dan een geestigheid verliezen.

Potius sero quam nunquam (Livius, Ab urbe condita, 4, 2)
Beter laat dan nooit.

Praeceptores suos adulescens veneratur et suspicit (Vgl. Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 73, 4)
Een jonge man (van 17 tot 30 jaar) respecteert zijn leraren en kijkt naar hen op.

Praevalent illicita (Tacitus, Annales 13, 12)
Dingen die niet geoorloofd zijn hebben meer bekoring.

Pretium laborum non ville
Geen geringe beloning van onze daden.
Opschrift op het ordeteken van het Gulden Vlies, niet het devies.

Primo mihi
Ikke eerst.
Devies van egoïsten.

Primum vivere, deinde philosophari
Eerst leven, daarna filosoferen. Intellectuele speculatie mag de levensnoodzakelijke zorg voor het materiële niet doen vergeten.

Primus in orbe deos fecit timor (Petronius, Fragmenta 22; Statius, Thebais 3, 661)
Eerst heeft de angst in de wereld goden gemaakt.

Primus inter pares
De eerste onder zijns gelijken.

Principiis obsta (Ovidius, Remedia Amoris 91)
Weersta het (verkeerde) begin; smoor het kwaad in de kiem.

Principiis obsta; sero medicina paratur, cum mala per longas convaluere moras (Ovidius, Remedia Amoris 91/92)
Weersta het begin, het is te laat een geneesmiddel te bekomen als de kwaal door lang uitstel in kracht is toegenomen.

Principia non homines
Beginselen, geen mensen (moet je bestrijden).

Principia probant, non probantur
Beginselen bewijzen en worden niet bewezen.

Principium adducet finem
Het begin moet het einde teweegbrengen. (Waar een begin is, is een eind.)

Principium tertii exclusi
Beginsel van het uitgesloten derde. Dit is een van de zogenaamde denkwetten welke zegt: een ding is of wel zo of niet zo, m.a.w. van twee tegengestelde oordelen moet er een noodzakelijk waar zijn.

Privata domus valet aurum
Eigen huis is goud waard; eigen haard is goud waard.

Pro captu lectoris habent sua fata libelli (Terentius Maurus)
Naar gelang van het bevattingsvermogen van de lezer, hebben boeken hun eigen lotgevallen.

Pro Deo
Om Gods wil, gratis

Pro forma
Om aan de vorm te voldoen; voor de vorm.

Pro parte virili
Overeenkomstig mijn aandeel als man, naar mijn beste kunnen.

Pro patria pugno (P.P.P.)
Voor het vaderland strijd ik.
Devies van de Admiraliteit van de Zeven Provinciën.

Pro rege
In dienst van de koning; figuurlijk: ten dienste van God.

Pro viribus
Naar gelang van krachten, naar vermogen.

Probitas laudatur et alget (Iuvenalis, Saturae 1, 74)
Rechtschapenheid wordt geprezen en in de kou gelaten.

Procul absit
Dat zij verre, in geen geval.

Procul dubio
Zonder enige twijfel.

Propiis verbis
Met eigen woorden; letterlijk.

Propria auctoritate
Op eigen gezag; uit eigen macht.

Propria causa
In eigen zaak.

Propria cures
Zorg voor je eigen zaken.(Amsterdams studentenblad.)

Propria domus omnium optima
Eigen huis is het beste van alle huizen.

Propria laus sordet
Eigen lof is waardeloos. (Eigen lof stinkt.)

Propria manu (p.m.)
Eigenhandig

Propria motu
uit eigen beweging

Propria vineta caedere
Zijn eigen wijngaarden omhakken; zijn eigen glazen ingooien.

Propter veritatem, et mansuetudinem, et iustitiam (Psalm 44, 6)
Omwille van waarheid, en zachtmoedigheid, en gerechtigheid.

Proximus est sibi quisque
Ieder is zichzelf het naast.

Proximus sum egomet mihi (Terentius, Andria 636)
Ik ben mijzelf het naast.

Pueritia semper amabilis
Kindsheid is altijd liefelijk; kinderen zijn altijd vertederend.

Pulchri studio
Uit liefde tot het schone. Zinspreuk van een Haags schildergenootschap en naam van een gebouw aldaar.

Pulchrum est digito monstrari et dicier: hic est (Persius, Saturae 1, 28)
Het is geweldig met de vinger aangewezen te worden en men zegt: “dat is ’m.”

Pulvis et umbra sumus (Horatius, Carmina 4, 7, 16)
Stof en schim (van gestorvenen) zijn wij.

Punica fides
Punische, d.i. Carthaagse trouw; ironisch voor: ontrouw

Terug naar begin: Navigatie

Q

Qua patet orbis (Ovidius, Tristia 4, 9, 20 en 5, 14, 34)
Zover de wereld zich uitstrekt.
Motto van het Nederlandse Korps Mariniers.

Quae est alia natio tam grandis, quae habeat deos appropinquantes sibi? (Deuteronomium 4, 7)
Welke andere natie (dan Israël) is zo groot, dat zij goden heeft die tot haar naderen?

Quae nocent docent
Wat schaadt brengt lering; door schade en schande wordt men wijs.

Quae sunt Caesaris, reddite Caesari et, quae sunt Dei, Deo (Marcus 12, 17; vgl. Matteüs 22, 21 en Lucas 20, 25)
Geeft wat van de keizer is aan de keizer en wat van God is aan God.

Qualis artifex pereo! (Suetonius, Vita Neronis 49)
Wat een kunstenaar gaat er met mij verloren! Laatste woorden van keizer Nero.

Qualis (est) vir, talis oratio (Publilius Syrus, Sententiae 166)
Zoals de man is, is zijn manier van spreken; elk vogeltje zingt zoals het gebekt is. Zie ook: Imago animi sermo est: qualis est vir, talis oratio.

Qualis pater, talis filius
Zo vader, zo zoon.

Qualis rex, talis grex
Zo de koning, zo zijn gevolg.

Qualis vita, talis oratio (Seneca, Proverbia Senecae 73)
Zoals de levenswijze is, zo is de manier van spreken. Zie ook: Imago animi sermo est: qualis vita, talis oratio.

Qualiter taliter
Hoe het ook zij; zoals het nu eenmaal is.

Quamvis sint sub aqua, sub aqua maledicere temptant (Ovidius, Metamorphoses 6, 376)
Ofschoon ze onder water zijn, proberen ze onder water kwaad te spreken.

Quantum mutatus ab illo (Vergilius, Aeneis 2, 274)
Hoezeer sindsdien veranderd.

Quasi modo geniti infantes (Vgl. 1 Petrus 2, 2)
Als pasgeboren kinderen.

Quem di diligunt, adolescens moritur (Plautus, Bacchides 816/817)
Wie de goden liefhebben, sterft jong.

Qui alterum incusat probri, eum ipsum se intueri oportet (Plautus, Truculentus 160)
Wie een ander van een schanddaad beschuldigt, moet juist daardoor naar zichzelf kijken.

Qui bene distinguit, bene docet
Wie wel onderscheidt, onderwijst goed.

Qui dare multa potest, multa et amare potest (Propertius, Elegiae 2, 26b, 8)
Wie veel geven kan, kan ook veel beminnen.

Qui e nuce nucleum esse vult, frangit nucem (Plautus, Curculio 55)
Wie de pit wil hebben, moet eerst de noot kraken; wie wat wil bereiken moet zich inspannen.

Qui fodit foveam, incidet in eam (Spreuken 26, 27; Prediker 10, 8; Jezus Sirach 27, 29)
Wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in.

Qui habet aures audiendi, audiat (Lucas 8, 8; Marcus 4, 9)
Wie oren heeft om te horen, laat hem horen.

Qui me tangit, vocem meam audit
Wie mij aanraakt, hoort mijn stem.
Opschrift op gongen en klokken.

Qui multum tacet multum cogitat
Wie veel zwijgt, denkt veel na.

Qui nimium multis “non amo” dicit, amat (Ovidius, Remedia amoris 648)
Wie maar al te vaak zegt “ik ben niet verliefd”, die is verliefd.

Qui non est adversum nos, pro nobis est (Marcus 9, 40)
Wie niet tegen ons is, is voor ons.

Qui non est hodie, cras minus aptus erit (Ovidius, Remedia amoris 94)
Wie er vandaag niet klaar voor is, zal het morgen nog minder zijn.

Quid rides? Mutato nomine de te fabula narratur (Horatius, Sermones 1, 1, 69/70)
Waarom lach je? Als je de naam verandert, gaat het verhaaltje over jou.

Qui se ipse laudat, cito derisorem invenit (Publilius Syrus, Sententiae 545)
Wie zichzelf prijst, vindt snel een spotter.

Qui sine peccato est, primus lapidem mittat (Johannes 8, 7)
Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen.

Qui succedit in locum, succedit in ius
Wie iemand in een functie opvolgt, neemt ook diens rechten over.

Qui tacet, consentire videtur (Paus Bonifacius VIII)
Wie zwijgt, schijnt toe te stemmen.

Qui tacet, consentit
Wie zwijgt, stemt toe.

Qui transtulit sustinet (Vgl. Psalm 80, 9)
Wie heeft overgebracht houdt stand.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Connecticut.

Quicquid discis, tibi discis (Petronius, Satiricon 46)
Al wat je leert, leer je voor jezelf.

Quid est enim dulcius otio litterato? (Cicero, Tusculanae Disputationes 5, 36, 105)
Wat is er toch aangenamer dan vrije tijd voor studie?

Quid novi sub sole
Wat voor nieuws (is er) onder de zon?

Quid vesper ferat, incertum est (Livius, Ab urbe condita 45, 8)
Wat de avond zal brengen, is ongewis.

Quidquid aetatis retro est, mors tenet (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 1, 2)
Al wat van het leven achter ons ligt, heeft de dood in zijn bezit.

Quidquid agis, prudenter agas et respice finem (Gesta Romanorum 103)
Wat je ook doet, doe het verstandig en houd je doel voor ogen.

Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes (Vergilius, Aeneis 2, 49)
Wat het ook is, ik vrees de Grieken, ook al geven zij geschenken.
De priester Laocoon waarschuwt hier voor het paard van Troje.

Quidquid latine dictum sit, altum viditur
Al wat in het Latijn wordt gezegd, wordt als verheven beschouwd.

Quieta non movere
Rustende dingen niet bewegen; geen slapende honden wakker maken.

Quintili Vare legiones redde! (Suetonius, Vita divi Augusti 23)
Quintilius Varus, geef me mijn legioenen terug! Uitroep van keizer Augustus, nadat hij hoorde dat de Romeinse legioenen van stadhouder Varus bijna tot de laatste man waren vernietigd na de Germaanse opstand onder aanvoering van Arminus in het jaar 9 n.Chr.

Quis homo sit magis meus quam tu es (Plautus, Miles gloriosus 615)
Welk mens moge mij meer genegen zijn dan jij bent?

Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando?
Wie, wat, waar, waarmee, waarom, hoe, wanneer?

Quis custodiet ipsos custodes (Iuvenalis, Saturae 6, 347/348)
Wie zal de bewakers zelf bewaken?

Quisque suae fortunae faber
Ieder is de smid van zijn eigen geluk. Zie ook: faber est suae quisque fortunae.

Quo iure?
Met welk recht?

Quo mihi fortunam, si non conceditur uti? (Horatius, Epistulae 1, 5, 12)
Waartoe zou mij het geluk dienen, als het mij niet toegestaan is het te gebruiken?

Quo usque tandem (Cicero, In Catilinam 1, 1, 1)
Hoe lang nog? Volledig: Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? Hoe lang nog, Catilina, zult gij misbruik maken van ons geduld? Begin van Cicero's eerste rede tegen Catilina.

Quo vadis, Domine
Waar gaat gij heen, Heer? Volgens de legende vroeg Petrus dit aan Jezus, toen hij uit Rome vluchtte voor de vervolging van Nero en de Heer tegenkwam, die Petrus' plaats wilde gaan innemen.

Quod absurdum
Hetgeen ongerijmd zou zijn.

Quod attestor
Hetgeen ik betuig.

Quod bonum, faustum, felix fortunatumque sit
Hetgeen goed, gunstig, gelukkig en gezegend zij. Zegenbede bij officiële handelingen.

Quod bonum, felix, faustumque sit (Q.B.F.F.Q.S.)
Hetgeen goed, gelukkig en gezegend moge zijn: God zegene het.

Quod Deus avertat
Wat God verhoede.

Quod Deus bene vertat
Wat God ten goede kere; God schenke daaraan zijn zegen.

Quod Deus coniunxit, homo non separet (Matteüs 19, 6; Marcus 10, 9)
Hetgeen God gebonden heeft, scheide de mens niet.
Uitspraak van Jezus over echtscheiding.

Quod differtur, non aufertur
Uitstel is geen afstel.

Quod erat demonstrandum (q.e.d.)
Hetgeen moest worden bewezen. Formule aan het slot van een bewijsvoering.

Quod erat faciendum
Hetgeen uitgevoerd moest worden (aan het slot van een constructie)

Quod felix, faustumque sit
Hetgeen gelukkig en gezegend moge zijn.

Quod licet Iovi, non licet bovi
Wat vrijstaat aan Jupiter, staat daarom nog niet vrij aan een os;
wat de hogere in rang past, is voor de lager geplaatste niet vanzelfsprekend geoorloofd.

Quod nego
Hetgeen ik ontken.

Quod non est in actis, non est in mundo
Wat niet in de processtukken staat, komt in de wereld niet voor (geldt als niet-bestaand).

Quod non vetat lex, hoc vetat fieri pudor (Seneca, Troades)
Wat de wet niet verbiedt, wordt wel verboden door het eergevoel.

Quod ratio non quit, saepe sanavit mora (Seneca, Agamemnon 130)
Wat de rede niet kan helen, is dikwijls door de tijd geheeld.

Quod satis est cui contingit, nil amplius optet (Horatius, Epistulae 1, 2, 46)
Wie ten deel is gevallen wat voldoende is, zou niets meer mogen wensen.

Quod sensus ostendit, id credit animus (Vgl. Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 117, 13)
Wat de zintuigen tonen, gelooft het hart.

Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris (Keizer Alexander Severus)
Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.

Quod tuum est, meum est, omne meum est autem tuum (Plautus, Trinummus 329)
Wat van jou is, is van mij, alles van mij is nu van jou.

Quod vide
Hetgeen men nasla; zie op de genoemde plaats.

Quorum pars magna fui (Vergilius, Aeneis 2, 6)
Waarin ik een groot aandeel heb gehad.

Quos deus perdere vult, dementat prius
Als een god iemand te gronde wil richten, wordt deze persoon eerst waanzinnig.

Quos ego . . . ! (Vergilius, Aeneis 1, 135)
Ik zal ze . . . !
(Dit is een zogenaamde reticentia, een stijlfiguur waarbij hetgeen zou moeten volgen achterwege blijft en te denken wordt gegeven.)

Quot caelum stellas, tot habet tua Roma puellas (Ovidius, Ars amatoria 1, 59)
Zoveel sterren er aan de hemel staan, zoveel meisjes heeft jouw Rome.

Quot capita, tot sensus
Zoveel hoofden, zoveel zinnen (meningen).

Quot capita, tot sententiae
Zoveel hoofden, zoveel meningen.

Quot homines, tot sententiae (Terentius, Phormio 454; Cicero, De finibus 1, 15)
Zoveel mensen, zoveel meningen (zoveel hoofden, zoveel zinnen).

Quot linguas quis callet, tot homines valet
Zoveel talen iemand spreekt, zoveel mensen is hij waard. (Karel V)

Terug naar begin: Navigatie

R

Rara avis (Iuvenalis, Saturae 6, 165)
Zeldzame vogel; iets wat zelden gezien wordt; witte raaf. Bij Juvenalis zelf: een zwarte zwaan.

Rara avis in terris nigroque simillima cycno (Iuvenalis, Saturae 6, 165)
Een zeldzame vogel op aarde, het meest gelijkend op een zwarte zwaan.

Re infecta
Onverrichter zake.

Redde Caesari quae sunt Caesaris
Geef de keizer wat des keizers is. Zie Quae sunt Caesaris, reddite Caesari et, quae sunt Dei, Deo.

Regnat populus
Het volk regeert.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Arkansas.

Relictis pilis, comminus gladiis pugnatum est
Met achterlating van de werpspiesen, werd er man tegen man met zwaarden gestreden.

Rem acu tetigisti (Vgl. Plautus, Rudens 1306)
Je hebt de kwestie met de naald geraakt; je hebt de spijker op de kop geslagen.

Rem tene, verba sequentur
Ken uw zaak en de woorden zullen volgen; ken je zaak en de woorden volgen vanzelf.

Repetitio est mater sapientiae
Herhaling is de moeder der wijsheid.

Repetitio est mater studiorum
Herhaling is de moeder der studiën; herhaling is nodig voor de studie.

Requiem aeternam dona ei(s), Domine
Heer, geef hem/haar (hun) de eeuwige rust.

Requiescat in pace (Naar Psalm 4, 9)
Moge hij/zij rusten in vrede.

Requiescant in pace
Mogen zij rusten in vrede.

Res ad triarios rediit (Vgl. Livius, Ab urbe condita 8, 8)
De triariërs zijn in gevecht gekomen; de zaak staat hachelijk. De triariërs waren de beste troepen die het laatst in de strijd kwamen.

Res nullius cedit primo occupanti (rechtsregel)
Een zaak die aan niemand toebehoort, valt toe aan hem die haar het eerst in bezit neemt. Vgl. art. 5:4 BW: Hij die een aan niemand toebehorende roerende zaak in bezit neemt, verkrijgt daarvan de eigendom.

Reservatis reservandis
Onder het nodige voorbehoud.

Ride si sapis (Martialis, Epigrammaton 2, 41, 1)
Lach zo je wijs bent; je kan er maar beter om lachen.

Ridendo dicere verum (Vgl. Horatius, Sermones 1, 1, 24)
Lachend de waarheid zeggen. Zie Ridentem dicere verum quid vetat.

Rex regnat, sed non gubernat (Jan Zamoiski)
De koning heerst, maar regeert niet.

Rident stolidi verba Latina (Ovidius, Tristia 5, 10, 38)
Alleen domkoppen lachen om de Latijnse taal.

Ridentem dicere verum quid vetat (Horatius, Sermones 1, 1, 24/25)
Wat is ertegen lachend de waarheid te zeggen. Wordt vaak geciteerd als Ridendo dicere verum, zie aldaar.

Ridere in stomacho
In zijn vuistje lachen. Letterlijk: in zijn maag lachen.

Risu inepto res ineptior nulla est (Catullus, Carmina 39, 16)
Niets is dwazer dan dwaas gelag.

Risum teneatis, amici? (Horatius, Ars poetica 5)
Vrienden, zouden jullie de lach kunnen inhouden?

Roma locuta, causa finita
Rome heeft gesproken, de zaak is beslist.

Romam cuncta undique atrocia aut pudenda confluunt celebranturque (Vgl. Tacitus, Annales 15, 44)
In Rome vloeit al het gruwelijke en schandelijke van alle kanten samen en wordt verheerlijkt.

Rorate caeli desuper, et nubes pluant iustum (Isaias 45, 8)
Dauwt, hemelen, uit den hoge, en mogen de wolken de Rechtvaardige regenen.
Keervers van het bekende adventslied Rorate caeli desuper.

Terug naar begin: Navigatie

S

Saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia (Cicero, Tusculanae disputationes 3, 23, 56)
Vaak is er toch wijsheid onder haveloze kleding.

Saepe stilum vertas (Horatius, Sermones 1, 10, 72)
Keer dikwijls je schrijfstift om (nl. om met het achtereind het geschrevene uit te vlakken); herzie jezelf telkens

Saepe tamen vere coepit simulator amare (Ovidius, Ars amatoria 1, 615)
Dikwijls is iemand die zich slechts voordeed alsof hij verliefd was ook echt verliefd geworden.

Saepius pauper et fidelius ridet (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 9, 80, 6)
Iemand die arm is lacht vaker en eerlijker.

Saevis tranquillus in undis
Rustig temidden der woeste golven. Een van de zinspreuken van prins Willem van Oranje.

Salus populo!
Heil aan het volk!

Salus populi suprema lex esto (Cicero, De legibus 3, 3, 8)
Het welzijn van het volk moet de hoogste wet zijn.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Missouri.

Salutem (plurimam) dicit (S.D. of S.P.D.)
Hij groet (hartelijk). Aanhef van een Latijnse brief.

Salva approbatione
Behoudens goedkeuring.

Salva ratificatione
Behoudens nadere bekrachtiging.

Salvator mundi (Johannes 4, 42)
Redder der wereld (Christus).

Salve Regina
Welkom Koningin. Lofzang ter ere van Maria.

Salvo errore calculi (S.E.C.)
Behoudens rekenfouten.

Salvo errore et omissione (S.E. & O.)
Behoudens fouten en weglatingen.

Sancta simplicitas (Eusebius)
O heilige eenvoud (onnozelheid).

Sapere aude (Horatius, Epistulae 1, 2, 40)
Heb de moed verstandig te zijn.

Sapiens ipse fingit fortunam suam (Vgl. Plautus, Trinummus 363)
Een verstandig man vormt zichzelf zijn lot.

Sapienti sat
Voor de wijze genoeg. (Een goed verstaander heeft maar een half woord nodig.) Zie ook: Dictum sapienta sat est.

Satius est enim otiosum esse quam nihil agere (Plinius Minor, Epistulae 1, 9, 8)
Het is immers beter om vrije tijd te hebben dan niets uit te voeren.

Saxa loquuntur
De stenen spreken. Uitspraak bij archeologische vondsten.

Scio cui credidi (2 Timoteüs 1, 12)
Ik weet, op wie ik mijn vertrouwen heb gesteld.
Devies van Blaise Pascal.

Scire est mensurare (Johann Kepler)
Weten is meten.

Scire nostrum riminisci
Ons weten is herinneren.

Sciunt haec coqui (Erasmus)
Dat weten koks. (Het geheim van de smid.)

Scribendi recte sapere est principium et fons (Horatius, Ars poetica 309)
Van goed schrijven is verstandig denken oorsprong en bron.

Scripta manent, verba volant
Het geschrevene blijft, woorden vervliegen.

Scuto bonae voluntatis tuae coronasti nos (Vgl. Psalm 5, 13)
Met het schild van Uw goede wil heeft U ons gekroond.
Devies op de achterzijde van het grootzegel van de Amerikaanse deelstaat Maryland.

Secundum naturam vivere
In overeenstemming met de natuur leven.

Secundum ordinem
Op de rij af.

Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus (Vergilius, Georgica 3, 284)
Maar ondertussen ontvliedt de tijd, ontvliedt onherstelbaar de tijd.

Sed quis custodiet ipsos custodes? (Iuvenalis, Saturae 6, 347/348)
Maar wie zal de bewakers zelf bewaken?

Sedit qui timuit ne non succederet (Horatius, Epistulae 1, 17, 37)
Hij die vreesde geen succes te hebben, is vastgeroest.

Semel scriptum decies lectum
Eenmaal geschreven betekent tienmaal gelezen.

Semen iusti non quaerit panem (Vgl. Psalm 37, 25)
Het zaad van de rechtvaardige hoeft geen brood te zoeken.

Semper avarus eget (Horatius, Epistulae 1, 2, 56)
Een vrek lijdt altijd gebrek.

Semper aliquid haeret
Er blijft altijd wel wat van hangen. Zie ook: Calumniare audacter, semper aliquid haeret.

Semper crescendo
Steeds aanzwellend.

Semper aedem
Altijd dezelfde. Vrouwelijke vorm van “semper idem”.
Devies van koningin Elizabeth I van Engeland.

Semper idem (Augustinus, Confessiones 7, 20, 26 en 7, 21, 27; Thomas a Kempis, De imitatione Christi 3, 40, 2)
Altijd dezelfde. Vgl. Thomas a Kempis, De imitatione Christi 3, 40, 2: Tu autem, Domine, semper idem ipse es, et permanes in aeternum: semper bonus et iustus et sanctus. Gij zelf daarentegen, Heer, zijt altijd dezelfde, en houdt dat voor altijd uit: altijd goed, rechtvaardig en heilig.
Devies van Bilderdijk.

Semper in animo eius est placidissima pax (Vgl. Cicero, Tusculanae Disputationes 5, 16, 48)
In zijn hart woont de diepste vrede.

Semper fidelis
Altijd betrouwbaar.

Semper florens
Steeds bloeiend.

Semper paratus
Altijd bereid.

Semper virens
Altijd groen (van een boom); altijd fris (van een mens).

Semper vigil
Steeds waakzaam.

Senatu deliberante perit Saguntum
Terwijl de senaat beraadslaagt valt Saguntum.

Senatus Populusque Leovardiensis (S.P.Q.L.)
De senaat en het volk van Leeuwarden.

Senatus Populusque Romanus (S.P.Q.R.)
De senaat en het volk van Rome.

Senectus ipsast morbus (Terentius, Phormio 575)
Ouderdom is op zichzelf reeds een ziekte.

Senes bis pueri
Oude mensen zijn voor de tweede maal kind.

Seniores priores
De ouden het eerst; oude mensen gaan voor.

Sequi enim gloria, non appeti debet (Plinius Minor, Epistulae 1, 8, 14)
Roem moet namelijk vanzelf komen, hij moet niet nagestreefd worden.

Sera parsimonia in fundo est (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 1, 5)
Spaarzaamheid komt te laat als de bodem bereikt is.

Sermo datur cunctis, animi sapientia paucis (Disticha Catonis 1, 10)
Spraak is aan iedereen gegeven, een wijze geest slechts aan weinigen.

Servus servorum Dei
Dienaar der dienaren Gods (paus).

Sesquipedalia verba (Horatius, Ars poetica 97)
Woorden van anderhalve voet; ellenlange woorden.

Si dis placet
Zo het de goden behaagt.

Si fabula vera
Als het verhaal waar is.

Si monumentum requiris circumspice
Als je iets zoekt dat aan hem herinnert, kijk dan eens om je heen.
Grafschrift op het graf van de architect Sir Christopher Wren in de door hem gebouwde St. Paul's Cathedral in Londen.

Si parva licet componere magnis (Vergilius, Georgica 4, 176)
Als men kleine zaken met grote mag vergelijken.

Si placet
Als het behaagt, als het u belieft.

Si quaeris peninsulam amoenam circumspice
Als je een liefelijk schiereiland zoekt, kijk dan om je heen.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Michigan.

Si tacuisses, philosophus mansisses
Als je gezwegen had, was je filosoof gebleven.
Als je niets had gezegd, was je onwetendheid niet opgemerkt.

Si vis amari, ama (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 9, 6; Publilius Syrus, Sententiae 306 en 348)
Als je bemind wil worden, bemin (dan).

Si vis pacem, para bellum
Als je vrede wilt, bereid dan oorlog voor. Indien gij de vrede wilt, bereidt u ten oorlog.

Sibi servire gravissima est servitus (Seneca, Quaestiones naturales 3, praefatio, 17)
Een slaaf van jezelf zijn is de zwaarste vorm van slavernij.

Sic itur ad astra (Vergilius, Aeneis, 9, 641)
Zo gaat men naar de sterren.; zo verwerft men de hoogste roem.
Devies op het wapen van de Canadese luchtmacht.

Sic semper tyrannis
Moge het altijd zo gaan met tirannen.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Virginia.

Sic transit gloria mundi
Zo gaat de heerlijkheid der wereld voorbij.
Woorden gericht tot de paus bij zijn kroning.

Sic volo, sic iubeo
Zoals ik wil, zo gelast ik. Zie ook: Hoc volo, sic iubeo.

Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum
Zoals het was in den beginne, en nu, en altijd, en in de eeuwen der eeuwen.

Silent leges inter arma (Cicero, Pro Milone 4, 11)
De wetten zwijgen onder wapengeweld. In de oorlog zwijgen de wetten.

Silentium est aureum
Zwijgen is goud. Zie ook: Narratio argentea, silentium vero aureum est.

Silentium videtur confessio (Seneca Maior, Controversiae 10, 2, 6)
Stilzwijgen schijnt een betekenis, wie zwijgt stemt toe.

Simia quam similis turpissuma bestia nobis (Ennius bij Cicero, De natura deorum 1, 97)
De aap, het lelijkste beest, wat lijkt hij op ons.

Simile simili gaudet
Gelijk schept behagen in gelijk; wij vinden genoegen aan wat ons gelijk is; soort zoek soort.

Similia similibus curantur (beginsel van de homeopathie)
Het gelijke wordt door het gelijke genezen. Vgl. Contraria contrariis curantur.

Simplex sigillum veri (Boerhaave)
Eenvoud is het zegel (of kenmerk) van het ware.

Sine amico non potes bene vivere
Zonder vriend kun je niet goed leven.

Sine amico non potes diu vivere (Thomas a Kempis, De imitatione Christi 2, 8, 3)
Zonder vriend kun je niet lange tijd leven.

Sine die
Zonder (vastgestelde) dag.

Sine dubio
Zonder twijfel, ongetwijfeld.

Sine ira et studio (Tacitus, Annales 1, 1)
Zonder haat en voorliefde; onpartijdig.

Sine justitia nulla libertas
Zonder gerechtigheid geen vrijheid.
Opschrift op het Paleis van Justitie te Assen.

Singulare tantum
Woord dat alleen in het enkelvoud voorkomt (bijv. geduld). Het tegenovergestelde noemt men plurale tantum.

Sit tibi Christe datus quem tu regis iste ducatus
Dit hertogdom, hetwelk U regeert, zij U, Christus gewijd.
Omschrift op gouden munt uit Venetië. Aan dit omschrift dankt deze munt haar naam “dukaat”.

Sit tibi terra levis (grafschrift)
Zij de aarde u licht; moge de aarde (waaronder je ligt) je licht vallen. Dit is het meest voorkomende antieke grafschrift.

Sit venia verbo
Er zij verlof voor dit woord; permitteer mij dit woord; men verontschuldige mij de uitdrukking.

Sol iustitiae illustra nos (vgl. Maleachi, 3, 20)
Zon der gerechtigheid, verlicht ons.
De Universiteit Utrecht voert als logo een zon met deze zinspreuk. Met de “zon der gerechtigheid” wordt Christus bedoeld.

Sol omnibus lucet (Petronius, Satiricon 100)
De zon schijnt voor iedereen.

Soli Deo gloria
Alleen aan God de eer.

Somnium verum evadit
De droom komt uit.

Somnus est imago mortis (Vgl. Cicero, Tusculanae disputationes 1, 38, 92)
De slaap is een schim van de dood.

Spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae (Ovidius, Ars amatoria 1, 99)
Zij (de vrouwen) komen om te zien, maar ook om zelf gezien te worden.

Sperat infestis, metuit secundis (Horatius, Carmina 2, 10, 13)
Hij hoopt in tegenspoed, vreest in voorspoed.

Sperate et vosmet rebus servate secundis (Vgl. Vergilius, Aeneis 1, 207)
Hoop en bewaar je krachten voor betere tijden.

Spero meliora
Ik hoop op betere tijden.

Spes mihi unica
Hoop is het enige dat mij rest.

Spes patriae
De hoop van het vaderland, de jeugd.

Spes sibi quisque (Vergilius, Aeneis 11, 309)
Ieder moet voor zichzelf hopen; ieder moet zijn hoop op zichzelf stellen.

Splendor sine occasu
Schittering zonder einde; schoonheid zonder einde.
Devies op het wapen van de Canadese provincie British Columbia.

Stante pede
Op staande voet, onmiddellijk.

Stat sua cuique dies (Vergilius, Aeneis, 10, 467)
Voor ieder staat de dag (waarop hij sterven zal) vast.

Stella clavisque Maris Indici
Ster en sleutel van de Indische Oceaan.
Devies op het wapen van Mauritius.

Stella maris
Sterre der zee.
Titel van de Heilige Maagd Maria.

Stet fortuna domus (vgl. Vergilius, Georgica 4, 209)
Moge de voorspoed van het huis blijvend zijn.

Studium immane loquendi (Ovidius, Metamorphoses 5, 678)
Mateloze zucht tot praten.

Stultitia est venatum ducere invitas canes (Plautus, Stichus 139)
Met onwillige honden is het moeilijk hazen vangen; je kan moeilijk iets bereiken met mensen die niet willen meewerken.

Stultitiam simulare loco prudentia summa est (Disticha Catonis 2, 18)
Op het juiste ogenblik doen alsof je dom bent is de voornaamste wijsheid.

Stultorum infinitus numerus est
Het getal der dwazen is oneindig.

Stultorum plena sunt omnia (Cicero, Ad familiares 9, 22)
Alles is vol dwaasheid; de wereld lijkt wel een gekkenhuis.

Stultum est timere, quod vitari non potest (Publilius Syrus, Sententiae)
Het is dwaas bang te zijn voor iets dat niet vermeden kan worden.

Stultus es, qui facta infecta facere verbis postules (Plautus, Truculentus 730)
Je bent een dwaas als je het gebeurde met woorden ongedaan wilt maken.

Stultus semper incipit vivere (Vgl. Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 13)
Een dwaas staat altijd aan het begin van zijn leven.

Stultus stulte loquitur
Een dwaas spreekt op dwaze wijze.

Sub rosa
Onder de roos (het zinnebeeld van stilzwijgendheid); in vertrouwen.

Sub sole
Onder de zon: op aarde.
Uitdrukking die 31 maal voorkomt in het bijbelboek Prediker.

Sub sole nihil perfectum
Onder de zon, d.i. op aarde is niets volmaakt.

Sub specie aeternitatis (Spinoza, Ethica ordine geometrico demonstrata 5, 29)
In de vorm van of onder het gezichtspunt van de eeuwigheid.

Successore novo vincitur omnis amor (Ovidius, Remedia amoris 462)
Door een nieuwe opvolger wordt elke liefde overwonnen.

Successus improborum plures allicit (Phaedrus, Fabulae 2, 3, 7)
Het succes van slechte mensen lokt velen.

Sui cuique mores fingunt fortunam (Nepos, Atticus)
Bij iedereen vormt zijn eigen gedrag het lot.
Ieder is de bewerker van zijn eigen lot.

Sum quod eris (grafschrift)
Ik ben wat jij zult zijn.

Summa summarum (Plautus, Truculentus 25)
Totaal van de totalen; alles bij elkaar genomen; al met al.

Summum bonum
Het hoogste goed, bloemrijke aanduiding van het doel van filosofie.

Summum ius summa iniuria (Cicero, De officiis 1, 10, 33)
Het hoogste recht is het hoogste onrecht.

Sunt superis sua iura (Ovidius, Metamorphoses 9, 499)
De goden volgen hun eigen wetten.

Superficies cedit solo (rechtsregel)
De eigendom van de grond bevat in zich de eigendom van hetgeen op en in de grond is. Vgl. art. 626 lid 1 oud BW en art. 5:20 BW.

Sursum corda
Omhoog de harten!

Suum cuique (tribuere)
Ieder het zijne (toedelen).

Sus Minervam docet (Vgl. Cicero, Academica 1,5; Ad familiares 9, 18)
Het varken onderwijst Athena (de godin van de wijsheid); een domoor wil een verstandige iets leren.

Sustine et abstine
Duld en onthoudt u; lijd en mijd; verdraag en verzaak.

Terug naar begin: Navigatie

T

Tabula rasa
Gladgemaakt/onbeschreven schrijftafeltje; onbeschreven blad. Deze uitdrukking wordt gebruikt om de positie aan te duiden waarin de menselijke ziel zich bij de geboorte zou bevinden. Wordt ook gebruikt als tabula rasa maken: schoon schip maken.

Tacent, satis laudant (Terentius, Eunuchus 476)
Ze zwijgen, ze prijzen genoeg; hun zwijgen is voldoende lof.

Taliter qualiter
Zo zo; niet goed en niet slecht; middelmatig.

Tandem e spinis rosa
Eindelijk uit de doornen de roos. Zinspreuk op 't kasteel Rozendaal.

Tandem fit surculus arbor
Eindelijk wordt het takje een boom.
Devies van prins Maurits.

Tantae molis erat Romanam condere gentem (Vergilius, Aeneis 1, 33)
Zoveel moeite kostte het de Romeinse staat te stichten.

Te Deum laudamus
U, o God loven wij. (Lofzang)

Tege quod fuit, rege quod erit
Bedek hetgeen geweest is, bestuur hetgeen zijn zal.
Opschriften van de houten toegangspoort van het kerkhof van de Sint-Pieterskerk in Grouw.

Te hominem esse memento
Vergeet niet dat je een mens bent.
Dit riep de staatsslaaf tegen de triomfator bij een triomftocht.

Telluris inutile pondus (Latijnse vertaling uit het grieks, Plato, Apologie 16)
Een onnutte last op aarde; een nutteloos mens.

Tempora labuntur, tacitisque senescimus annis (Ovidius, Fasti 6, 771)
De tijd snelt voort en door de jaren heen worden we ongemerkt oud.

Tempora mutantur, nos et mutamur in illis
De tijden veranderen en wij veranderen mee.

Tempore lenitum est vulnus meum (Augustinus, Confessiones 4, 5, 10)
De tijd heeft mijn wonden geheeld.

Tempori parce (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 88, 39 en 94, 28)
Wees zuinig met tijd.

Tempus edax rerum (Ovidius, Metamorphoses 15, 234)
De tijd die aan alles knaagt, alles vernielt.

Tempus fugit
De tijd vliedt heen.
Opschrift op klokken en zonnewijzers.

Tempus ruit hora fluit
De tijd snelt voort, het uur vliedt heen.

Tempus te citius quam oratio deficiet (Vgl. Cicero, Pro Sexto Roscio Amerino 89)
Tijd zal u eerder ontbreken dan woorden.

Terra incognita
Onverkend gebied; onbekend terrein.

Tertium comparationis
Het derde in de vergelijking, d.i. het punt waarop twee vergeleken zaken overeenkomst vertonen.

Tertium non datur
Een derde (mogelijkheid) is er niet. Zie ook: principium tertii exclusi.

Testimonium de auditu
Verklaring van horen zeggen; een verklaring waarbij een getuige verklaart dat hij een ander iets heeft horen zeggen.

Testimonium paupertatis
Bewijs van onvermogen. Meestal overdrachtelijk bedoeld.

Testis unus, testis nullus of Unus testis, nullus testis
Eén getuige is geen getuige.
Iemand kan niet op grond van slechts de getuigenis van één persoon veroordeeld worden.

Timeo Danaos et dona ferentes
Ik vrees de Grieken, ook al geven zij geschenken. Zie Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes

Timor domini initium sapientiae (Psalm 111, 10; Ecclesiasticus 1, 16)
De vreze des Heren is het begin der wijsheid.
Tekst op gevelsteen van de voormalige Latijnse school in de Schoolsteeg te Franeker.

Totus tuus (T.T.)
Geheel de uwe. Aan het slot van een brief gericht aan één persoon.

Totus vester (T.V.)
Geheel de uwe. Aan het slot van een brief gericht aan meer personen.

Trahimur omnes studio laudis (Cicero, Pro Archia 26)
Wij laten ons allen leiden door ons streven naar lof.

Trahit sua quemque voluptas (Vergilius, Bucolica 2, 65)
Ieder laat zich door zijn eigen lusten leiden.

Tres faciunt collegium (Digesta 50, 16, 85)
Er zijn drie personen nodig om een vereniging te vormen. Wordt ook wel gebruikt als: Drie (personen) vormen een college; drie zijn bevoegd een uitspraak te doen.

Treuga Dei
Godsvrede, wapenstilstand op bepaalde dagen van de week. (In de Middeleeuwen).

Triste ministerium (Vergilius, Aeneis 6, 223)
Een droevige bediening. (Het grafwaarts dragen van een gestorven vriend.)

Tristis eris si solus eris (Ovidius, Remedia amoris 583)
Je zult droevig zijn als je alleen bent.

Trium litterarum homo (Plautus, Aulularia 2, 4, 325)
Een kerel van drie letters, namelijk fur, dief.

Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam (Matteüs 16, 18)
Jij bent Petrus, en op deze steenrots zal Ik mijn Kerk bouwen.

Tu ne cede malis, sed contra audentior ito (Vergilius, Aeneis 6, 95)
Gij moet niet voor het kwaad wijken, maar het des te moediger tegemoet treden.

Tu quoque, Brute of Et tu, Brute
Ook jij, Brutus? Vertaling van de Griekse woorden die Julius Caesar zei toen hij Brutus onder zijn moordenaars ontwaarde. Uitdrukking van teleurstelling in iemand.

Tu regere imperio populos, Romane, memento (Vergilius, Aeneis 6, 851)
Gij, Romein, denk eraan met uw gezag over de volkeren te heersen.

Tua res agitur (Plautus, Rudens 1148; Horatius, Epistulae 1, 18, 84)
Uw zaak wordt behandeld; het geldt ook u!

Tunica pallio propior est (Vgl. Plautus, Trinummus 1154)
Het hemd is nader dan de mantel; het hemd is nader dan de rok.

Tute hoc intristi: tibi omne est exedendum (Terentius, Phormio 318)
Jij hebt dit gebrouwen, jou zal 't rouwen.

Terug naar begin: Navigatie

U

Ubi amor, ibi fides
Waar liefde is, daar is vertrouwen.

Ubi bene, ibi patria (Vgl. Cicero, Tusculanae disputationes 5, 37, 108)
Waar het mij goed gaat, daar is mijn vaderland.

Ubi caritas et amor, Deus ibi est
Waar vriendschap en liefde zijn, daar is God.

Ubi solitudinem faciunt pacem appellant (Tacitus, Agricola 30)
Waar ze een woestenij maken, noemen ze dat vrede.

Ubi mel, ibi fel
Waar honing is, daar is ook gal; geen roos zonder doornen.

Ubi vinum, ibi cantus
Waar wijn is, daar is gezang.

Ubicumque homo est, ibi beneficii locus est (Seneca, De vita beata 24, 3)
Overal waar zich een mens bevindt, is gelegenheid om wel te doen.

Ultima Thule
Thule aan het eind van de wereld (waarschijnlijk de Shetland-eilanden); iets onbereikbaars.

Ultimum remedium
Het uiterste redmiddel.

Ultra posse nemo obligatur
Niemand wordt verplicht tot meer dan waartoe hij in staat is; niemand is gehouden tot het onmogelijke.

Una hirundo non facit ver
Eén zwaluw maakt nog geen lente.

Undique pericula nobis imminent
De gevaren omringen ons van alle kanten.

Unum castigabis, centum emendabis
Door één te bestraffen worden honderd tot beter inzicht gebracht.

Unus homo nobis cunctando restituit rem (Ennius bij Cicero, Cato maior de senectute 4, 10, De officiis 1, 84, Ad Atticum 2, 19, 2)
Door te talmen redde een enkele man onze staat van de ondergang.

Unus testis, nullus testis of Testis unus, testis nullus
Eén getuige is geen getuige. (Iemand kan niet op grond van slechts de getuigenis van één persoon veroordeeld worden.)

Urbi et Orbi
Voor de stad (Rome) en voor de wereld. (Zo wordt de publieke zegen van de paus genoemd.)

Urbs Aeterna
De eeuwige stad (Rome).

Urbs haec est Christo, paci musisque sacrata
Ergo bonos tantum, non cupit illa malos
Deze stad is gewijd aan Christus, de vrede en de muzen.
Daarom begunstigt zij zeer de goeden, doch niet de kwaden.
Dit stond vroeger als opschrift op de Harlinger waterpoort te Franeker.

Urbs in horto
Stad in een tuin.
Opschrift op het zegel van de Amerikaanse stad Chicago.

Usquam terrarum (Livius, Ab urbe condita 22, 33)
Ergens ter wereld.

Usus magister est optimus (Cicero, Pro Rabirio Postumo 4, 9)
Ervaring is de beste leermeester.

Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas (Ovidius, Epistulae ex Ponto 3, 4, 79)
Ook al ontbreken de krachten, toch is de wil te prijzen.

Ut incepit fidelis sic permanet
Zo trouw als ze begint, zo blijft ze voortdurend.
Devies op het wapen van de Canadese provincie Ontario.

Ut sementem feceris, ita metes (Cicero, De oratore 2, 65, 261)
Zoals je zaait, zul je oogsten.

Uti, non abuti
Om te gebruiken, niet om te misbruiken.

Uti possidetis, ita possideatis
Zoals gij bezit, zo moogt gij ook bezitten.

Utile dulci (Horatius, Ars poetica 343)
Het nuttige aan het aangename gepaard.

Terug naar begin: Navigatie

V

Vade et amplius iam noli peccare (Johannes 8, 11)
Ga heen en zondig niet meer.

Vade retro
Ga achteruit, weg van mij!

Vade retro Satanas! (Matteüs 4, 10; Marcus 8, 33)
Ga weg, Satan!

Vae, puto deus fio (Suetonius, Vita divi Vespasiani 23)
Wee, ik geloof, ik word een god. Laatste woorden van keizer Vespasianus.

Vae soli (Prediker 4, 10)
Wee hem die alleen is.

Vae victis (Livius, Ab urbe condita 5, 48; Plautus, Pseudolus 1318)
Wee de overwonnenen.
In het jaar 387 v.Chr. werd Rome verwoest door de Galliërs. De waardevolle goederen waren ondergebracht in het Capitool. Na een belegering van zeven maanden kwamen de Romeinen met de Galliërs overeen 1.000 marken goud te betalen voor vrije aftocht. Bij het afwegen van het goud gebruikten de Galliërs valse gewichten. Toen de Romeinen protesteerden legde de Gallische vorst Brennus ook nog zijn zwaard op de weegschaal met de woorden: “Vae victis”, wee de overwonnen. Kort daarop werden de Galliërs overigens in de pan gehakt door het leger van de Romeinse dictator Camillus.

Vanitas vanitatum et omnia vanitas (Prediker 1, 2 en 12, 8)
IJdelheid der ijdelheden en alles is ijdelheid (op deze wereld).

Vare, Vare, redde mihi legiones!
Varus, Varus, geef me mijn legioenen terug! Uitroep van keizer Augustus, nadat hij hoorde dat de Romeinse legioenen van stadhouder Varus bijna tot de laatste man waren vernietigd na de Germaanse opstand onder aanvoering van Arminus in het jaar 9 n.Chr.

Variatio delectat of Varietas delectat (o.a. Cicero, De natura deorum 1, 22; Euripides, Orestes 234; Phaedrus 2, 10)
Afwisseling behaagt; afwisseling is aangenaam; verandering van spijs doet eten.

Varium et mutabile semper femina (Vergilius, Aeneis 4, 569/570)
Een vrouw is altijd onbestendig en veranderlijk; een wijf is altijd wuft en wispelturig (Vondel).

Velle non discitur (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 81, 13)
Willen kan je niet leren.

Veni Creator Spiritus
Kom, Schepper Geest. (lofzang)

Veni Sancte Spiritus
Kom, Heilige Geest

Veni, vidi, vici
Ik kwam, ik zag, ik overwon, woorden van Caesar in de senaat na zijn snelle overwinning op Pharnaces, de koning van Pontus, 47 v.Chr., bij Zela in Klein-Azië.

Venimus, vidimus, Deus vicit.
We kwamen, we zagen, God Overwon.
Woorden waarmee de Poolse koning Jan Sobieski de grote overwinning op de Turken in 1683 bij Wenen berichtte aan paus Innocentius XI.

Venite ad me, omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. (Matteüs 11, 28)
Komt tot Mij allen die vermoeid en belast zijt, en ik zal u rust geven.

Vento vivere
Van de wind leven.

Verba valent usu
De woorden hebben die betekenis welke het gebruik eraan hecht; woorden ontlenen hun zin aan het gebruik.

Verba volant, scripta manent
Woorden vervliegen, het geschrevene blijft.

Verbi Divini Minister (V.D.M.)
Dienaar des goddelijken woords; predikant.

Verbum Domini lucerna pedibus nostris (Psalm 119, 105)
Het woord van de Heer is een lamp voor onze voeten. Wapenspreuk van de Rijksuniversiteit Groningen.

Verbum Domini manet in aeternum (Vgl. Jesaja 40,8 en 1 Petrus 1,25)
Het woord des Heren blijft voor altijd.
Opschrift op de sokkel van het standbeeld van de heilige Bonifatius op het Bonifatiusplein te Fulda.

Veritas filia temporis (Vgl. Aulus Gellius, Noctes Atticae 12, 11, 7)
De waarheid is de dochter van de tijd; met de tijd komt de waarheid aan het licht.

Veritas odium parit (Terentius, Andria 68)
Waarheid brengt haat voort.

Vestis virum facit of Vestis virum reddit (Quintilianus, Institutio oratoria 8, 5)
Kleren maken de man.

Vetus consuetudo obtinet vim naturae (Vgl. Cicero, De inventione 1, 3)
De gewoonte is een tweede natuur.

Via crucis via lucis
De weg van het kruis is de weg naar het licht.

Vi coactus (v.c.)
Door geweld gedwongen, de letters die Cornelis de Witt zette onder het besluit van Dordrecht, om het Eeuwig Edict in te trekken.

Vicit vim virtus
Dapperheid heeft het geweld overwonnen.
Devies op het wapen van Haarlem.

Victi victoribus leges dederunt (Seneca bij Augustinus, De Civitate Dei 6, 11)
De overwonnenen schreven de overwinnaars de wet voor.

Victis honos
Eer aan de overwonnenen.

Victor uterque fuit (Martialis, De spectaculis 29, 12)
Beiden waren overwinnaar.

Victoria agitur
Het komt op de overwinning aan.

Victrix causa deis placuit, sed victa Catoni (Lucanus, Pharsalia, 1, 128)
De goden hebben gestemd vóór de winnende zaak, maar Cato vóór de verliezende.

Videant consules ne quid res publica detrimenti capiat (Cicero, Catilina 1, 2, 4)
Dat de consuls toezien dat de staat geen schade lijdt.
Formule die gebruikt werd als de senaat van Rome verklaarde dat het vaderland in gevaar was en de consuls werden bekleed met dictatoriale macht.

Video barbam et pallium; philosophum nondum video (Gellius, Herodes Atticus 9, 2, 4)
Ik zie een baard en een mantel; ik zie nog geen filosoof.

Video meliora proboque, deteriora sequor (Ovidius, Metamorphoses 7, 20/21)
Ik zie het betere en sta erachter, maar toch volg ik het slechtere.

Vigilate Deo confidentes
Waakt in vertrouwen op God.
Devies van de Staten van Holland tijdens de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Vigilat ut quiescant
Hij waakt opdat zij rusten.
Politiedevies.

Vigilate et orate (Matteüs 26, 41)
Waak en bid. (Waak en bid, dat je niet op de bekoring ingaat. De geest is wel gewillig, maar het vlees zwak.)

Vina bibunt homines, animalia cetera fontes
De mensen drinken wijn, de overige levende wezens water.

Vinum et musica laetificant cor (Ecclesiasticus 40, 20)
Wijn en muziek strelen het hart. Zie ook: Bonum vinum laetificat cor hominis.

Vires acquirit eundo (Vergilius, Aeneis 4, 175)
Al gaande wint zij aan kracht.
Motto van de Australische stad Melbourne.

Viribus unitis
Met vereende krachten.

Virtus est vitium fugere (Horatius, Epistulae 1, 1, 41)
Deugd is het mijden van de zonde.

Virtus in medio
De deugd (ligt) in het midden.

Virtus nobilitat
Deugd adelt.
Devies van de orde van de Nederlandse Leeuw.

Virtus quaerit intellectum
Deugd vraagt om inzicht.
Devies van het Gemeentelijk Gymnasium Hilversum.

Virtute et armis
Met moed en wapens.
Devies van de Amerikaanse deelstaat Mississippi.

Vis comica
Komische werking (van een toneel); vermogen om een komische werking te bereiken (van een schrijver).

Vis consili expers mole ruit sua (Horatius, Carmina 3, 4, 65)
Kracht zonder overleg, bezwijkt onder haar eigen gewicht.

Vis unita fortior
Vereende kracht maakt sterker; eendracht maakt macht.
Devies van de provincie Groningen.

Vita brevis est, longa ars
Het leven is kort, de kunst lang. Zie: ars longa, vita brevis.

Vita mutatur, non tollitur
Het leven wordt veranderd, maar niet weggenomen.
De dood is niet het definitieve einde, maar de overgang naar een nieuw leven.

Vitae, non scholae discendum (est)
Men moet voor het leven leren, niet voor de school.

Vitanda est inproba Siren desidia (Horatius, Sermones 2, 3, 14/15)
Nietsdoen is een verdorven verleidster die vermeden moet worden.

Vitium originis
Fout in de opzet.

Vivat, crescat, floreat
Moge hij/zij/het leven, groeien, bloeien.

Vivere militare est (Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 96, 5)
Leven is als in het leger dienen.

Volenti non fit iniuria
Aan wie instemt geschiedt geen onrecht. Aan hem die in een bepaalde handeling te zijnen aanzien toestemt, geschiedt geen onrecht, geen onrechtmatige daad. (Men moet niet klagen over schade die men zelf gewild heeft.)

Voluptates commendat ratior usus (Iuvenalis, Saturae 11, 208)
Een tamelijk spaarzaam gebruik verhoogt het genot.

Vox clamantis in deserto
De stem van een roepende in de woestijn. Johannes de Doper was de stem van een roepende in de woestijn, hij bereidde de weg van de Heer, maakte recht Zijn paden. Zie Isaias/Jesaja 40, 3, Matteüs 3, 3, Marcus 1, 3, Lucas 3, 4 en Johannes 1, 23. Wordt ook gebruikt in de betekenis: woorden die in de wind worden geslagen.

Vox faucibus haesit (Vergilius, Aeneis 2, 774; 3, 48 en 12, 868)
De stem bleef (mij) in de keel steken.

Vox populi, vox Dei (Vgl. Homerus, Odyssee 3, 214/215)
De stem van het volk is de stem van God. D.w.z. de openbare mening oordeelt (dit geval) zoals God het oordeelt.

Vox viva
Het levende woord.

Terug naar begin: Navigatie

Terug naar de woordenboeken